ERREPORTAJEA: ZONIFIKAZIOA ETA HEZKUNTZA SISTEMA

Euskararen mugak, legearenak

Nafarroako Euskararen Foru Legeak hiru hamarkada luze daramatza lurralde honetako eztabaidagai nagusienetako bat izaten. Lege honen eragina batik bat hezkuntza-sisteman nabari da

Mugak. Fisikoak, konbentziozkoak, norberak bere buruari jarriak… Hainbat motatakoak izan daitezke. Batzuetan beharrezkoak dira, gizartearen funtzionamendu egokia bermatzeko, kasu. Beste batzuetan, aitzitik, gizartearentzat onuragarri baino, beronentzako traba, oztopo dira. Hizkuntzak. Gizakiari komunikazio ahalmena ematen dioten tresnak. Komunitate, herri, nazio baten arima dira. Maioritarioak, minoritarioak, minorizatuak… Hauek, mugak lez, gisa askotakoak. Hizkuntzak eta mugak, bi kontzeptu, lehenengo begi-kolpean bateraezinak diruditenak. Izan ere, hizkuntza bati mugak jartzea beronen aurka egitea kontsidera daiteke. Bada, horixe da, hain zuzen, Nafarroako euskal-komunitatearen arabera Euskararen Foru Legearekin jazotzen dena: lege honek ezartzen duen zonifikazioak euskarari zuzenean bere kontra egiten duten mugak ezartzen dizkio. Izan ere, zonifikazio honek Nafarroako lurraldea hiru zatitan banatzen duelarik, horietako bakoitzean euskarak status desberdin bat dauka. Hala, Nafarroako euskaldungoak salatzen duenez, legeak euskara hauspotu beharrean, honi mugak jarri eta bere garapena galgatu egiten du. 

Egoera horretan, 1982an onartu zenetik eremukako banaketa honek hezkuntza-sisteman izan du eragin gehien, eta, modu berean, alor horren baitan piztu ditu liskarrik handienak. Aipaturiko banaketa horren arabera, eremu bakoitzean hezkuntza-eredu jakin batzuk eskainiko dira: eremu euskaldunean –Nafarroako iparraldea hartzen duen eremua- A, B eta D dira eskuragarri dauden ereduak, euskara ikastea derrigorrezko eginez. Eremu mistoan -erdialdekoa- , bere aldetik, ikasleek A, B, G eta D ereduen artean aukera dezakete, baina azken hau eskaini ahal izateko derrigorrezkoa da ikasle kopuru minimo batera iristea, euskaraz ikasteko eskubideari baldintzak jarriz. Alabaina, eremu erdaldunekoa –hegoaldekoa- da egoerarik delikatuena: bertako sare publikoan orain arte soilik A eta G ereduak egon dira aukeran, beraz, euskarazko murgiltzea aukeratu nahi izan duen oro ikastola batera joatera derrigortuta egon da.

Horrela, bada, Euskararen Foru Legeak ezartzen duen lurraldearen banaketak Nafarroako hezkuntza-sisteman duen eraginaren inguruan bi iritzi korronte nabarmentzen dira: zonifikazioa eta honen emaitzak goraipatzen dituena, batetik, eta, banaketa horrek ikasleei sortzen dizkien kalteak azpimarratzen dituena, bestetik. Azken korronte honekin bat datozenen ustetan, eremuaren arabera euskararen status-a desberdina izateak Nafarroako ikasleek hizkuntza eskubide desberdinak izatea dakar. Ildo horretatik mintzo da Andoni Albeniz, Nafarroako Hezkuntza Departamentuko ikuskaria: “Espainian eta, oro har, mendebaldeko Europa osoan ez dago zonalde bakar bat non komunitate horretan eskubide linguistikoak hiru zatitan banatzen diren. Horrek ez du ez hanka ez buru. Ikasle guztiek, hiritar bezala, eskubide berdinak izan beharko lituzkete. Zergatik izan behar du euskaraz ikasteko eskubide gehiago Altsasuko ikasle batek Vianako batek baino?”

Albenizen hitzek aditzera ematen dutenez, bi aldeen arteko talkaren erdigunea, epizentroa, eremu ez-euskaldunean dago. Bertan euskarak ez du ofizialtasunik, eta zonalde mistoan ez bezala, eremu honetan legeak ez du euskararen aldeko sustapen neurririk aurreikusten; halatan, arestian aipatu bezala, orain arte bertako ikasleek D ereduan ikasteko ikastolak ez beste alternatibarik ez dute izan. Zentro publikoetan A eredua hauta dezakete, euskara arlo bezala eskaintzen duena, betiere ikastetxeetan eskaintza badago eta baldintza jakin batzuk betetzen badira. Eskaintzen den bigarren hezkuntza eredua G eredua da, gaztelaniaz landa euskara ez den beste hizkuntza bat lantzen duena (zentroaren arabera, ingeles, frantses edo alemanierazko klaseak eskaintzen dira). Egoera horretan, hainbat guraso taldek euren seme-alabek euskarazko irakaskuntza eskuratzea ezinezkoa zaiela salatzen dute, kasu askotan ikastolek suposatzen duten kostu ekonomikoa gehiegizkoa zaielako.

Bigarren iritzi korronteak, zonifikazioaren aldekoak, baina, egoeraren interpretazio desberdin bat egiten du. Neurri honen alde daudenen arabera, Nafarroako lurraldea hiru zatitan banatzea errealitate linguistikoaren araberako lurraldearen antolaketa bat da, eta, gainera, nafarren hizkuntza eskubideak ez ditu inondik-inora bortxatzen. Euskararen Nafar Institutuko kide den Julen Calvok garbi dauka: bere aburuz, orain arte egin den lurraldearen banaketak ez ditu inoren eskubideak urratu, eta UPNk euskararekin behar bezala jokatu du. “Askok diotenaren kontra, eremu ez euskaldunean hizkuntza eskubideak guztiz bermatuta daudela deritzot. Euskaraz ikasi nahi duenak hor ditu ikastolak. Nafar Gobernua duela 25 urte hasi zen ikastetxe hauek laguntzen, eta gaur egun ere diruz laguntzen jarraitzen die. UPN beti egon da euskararen alde, aurrerapausoak emateko prest. Egungo gobernuak lan handia egin du euskara gaur egun dagoen egoeran egoteko”.

Ikastolei eman beharreko trataera, eztabaida iturri

Eguneko lehen orduetan esnatu, gosaldu, arropa jantzi, eta ikastolara joateko eguneroko bidaia -dozenaka kilometrokoa- egin. Horrelakoa da eremu ez-euskaldunean D eredura joaten diren ikasle askoren errutina, egunerokotasuna. Izan ere, bere herrian aukerarik ez dutenean, gertuen dagoen ikastolara joan behar izaten dira, askotan urruti samar egoten dena -batzuk eremu mistoko ikastoletara joaten dira-. Euskaraz ikasi nahi badute, ez dute beste abagunerik. Kasu batzuetan gurasoekin, beste batzuetan taxiz, zenbaitetan autobusez… Alternatiba desberdinak dituzte egunero ikastetxera joateko, baina denek ala denek esfortzu bat egitea eskatzen diete, dela gurasoei (diru aldetik ez da merkea egunero horrelako bidaiak ordaintzea), edo dela ikasleei (euren ikaskideak baino ordu batzuk lehenago jaikitzeak badu bere eragina). 

Nafarroako Ikastolen Elkarteko kide den Josu Reparazen arabera, egoera hori eremu honetako ikastolek behar adinako kontzertuak jasotzen ez dituztelako jazotzen da: “Diru aldetik ikastola hauek panorama oso txarra dute. Nafarroak ematen dituen kontzertazioak eskuratzea ez da lan erraza, eta hauek lortzerakoan egunerokotasunean ditugun gastuak ordaintzeko nahikoa ez direla ohartzen gara. Hala, gurasoek seme-alaben garraioa zein jantokia euren patriketatik ordaindu behar dituzte”. Bestalde, Reparazek gaineratzen duenez, gurasoak ez dira egoera honetan ekonomikoki kalteturik ateratzen diren bakarrak, laguntza faltaren ondorioz zentroek irakasle askoren kontratazioak zein ikastetxearen mantenu gastuak bere gain hartu behar baitituzte. Honen iritzirako, Nafar Gobernuak kontuan hartu beharko luke ikastola hauen izaera ez dela gainontzeko ikastetxe kontzertatuen berbera. 

Ikastolei eman beharreko trataeran ere, baina, desadostasunak daude. Izan ere, batzuek (arestian aipaturiko Reparazek, kasu) ikastolei trataera berezia eman beharko litzaiekela uste duten bitartean, beste batzuek hori egiteak legeak zehazten duen berdintasun printzipioa urratuko lukeela uste dute. Esaterako, Julen Calvo azken ikuspuntu honekin bat dator. Honen arabera, garbi dago ikastolei diru gehiago emanda hauen egoerak hobera egingo lukeela, baina, hori eginda, zentro kontzertatuen arteko berdintasuna apurtu egingo litzateke, mota honetako gainontzeko ikastetxeek diru gutxiago jasoko luketeelako. “Zentro guztiei tratu berdina eman behar zaie, bestela lagunkeriaz jokatuko bailitzateke”, gaineratzen du Calvok. Bestalde, gurasoek dituzten zailtasunei dagokienez, Euskararen Nafar Institutuko kideak garbi dauka: zentro kontzertatu guztietako gurasoak daude beren poltsikotik dirua jartzera derrigortuta. “Guraso hauen egoera zaila dela nabaria da, baina beste zentro batzuetan ere hala gertatzen da. Egoera aldatu nahi bada, legea aldatzea da bide bakarra". 

Zernahi ere, alde biak bat datoz gauza batean: hain zuzen ere, batzuek zein besteek urte hauetan guztietan ikastolek eremu erdaldunean euskararen alde eginiko lanaren aitortza egiten dute. Nafarroako Gobernuak eginiko azken mapa soziolinguistikoaren arabera, egun eremu erdaldunean 14 urtez azpiko biztanleen %12k daki euskara, eta Andoni Albenizen aburuz, hori, hein handi batean, ikastolek eginiko neurrigabeko lanari esker lortu da. Hezkuntza Departamentuko ikuskariaren arabera, ikastolak eremu erdaldun zein mistoko euskal irakaskuntzaren ardatza izan dira, eta orain leku hauetan euskaraz hitz egiten bada, hori, batik bat, ikastoletako gurasoen militantziagatik da. Julen Calvok ere, bere aldetik, positiboki baloratzen du ikastolek urte hauetan eginiko lana, D eredu publikoaren inguruan ñabardura bat gehituz: “Gaur egun euskarak eremu ez euskaldunean daukan presentzia oso txikia da, baina presentzia hori ikastolek egin duten lanagatik izan da posible. Emaitza hauek ikusita, uste dut agerikoa dela dagoen eskaria ikastolek sobera asetzen dutela, beraz, agian ez legoke sare publikoko D eredua eskaintzeko beharrik ere”.

Legearen moldaketa: egoera baretzeko nahikoa?

Ikamika eta saiakera antzu frankoren ostean, iragan otsailean Nafarroako Parlamentuak historikotzat jo daitekeen erabaki bat hartu zuen: eremu-ez euskaldunean sare publikoan D eredua eskaini ahal izateko foru legea moldatzea, hain zuzen. Legearen arautegia oraindik garatzeke dago, baina dena behar bezala joango balitz, hemendik denbora batera eremu erdalduneko ikasleek eremu mistoko ikasleen eskubide berak izango lituzkete, orain arte bertako guraso zein ikasleek izan dituzten oztopoak alde batera uzteko aukera zabalduz. Izan ere, D eredua zentro publikoetan eskainita, bidai luzeak egiten dituzten gurasoek aukera izango lukete beren seme-alabak herriko edo inguruko eskola publiko batean matrikulatzeko. Era berean, euskararen aldeko hainbat eragilek azpimarratu dutenez, euskararen normalizazioak izugarri irabaziko luke euskarazko murgiltzea sare publikoan ere eskainita.

Alta, gutxik uste dute legearen moldaketa honek gauzak errotik aldatuko dituenik. Andoni Albenizek, adibidez, Nafar Gobernua lege honek irekitzen dituen aukerak ikasleen kopuru minimoen baldintzarekin oztopatzen saiatuko dela uste du: “Minimoa, esaterako, 20 ikasletan jarri dezakete. Hala egin ezkero, euskarazko irakaskuntza hori ematea ezinezkoa izango litzateke leku askotan. Izan ere, herri txikietan, eskolako eredu guztietako ikasleak batuta ere ez dira horrelako kopuru batera iristen”. Josu Reparaz bera ere nahiko ezkorra da lege honek etorkizunean izan dezaken garapenaren inguruan. Honen aburuz, eremu honetako ikastetxe publikoetan D ereduan matrikulaturiko ikasleak irlatxo txiki bat izanen lirateke erdal unibertso batean, eta, testuinguru horretan, oso lan zaila izango litzateke behar bezalako murgiltze bat ematea.

Bestalde, eremu honetan sare publikoan D eredua eskaintzearen beharra bera kolokan jartzen duenik ere badago. Horien artean dago Julen Calvo bera. Honen ustetan, Nafarroaren errealitate linguistikoa aztertzerakoan errealistak izatea beharrezkoa da: “Aukera eman, emango da, baina zeinek aukeratuko du? Errealistak izan behar dugu: urte batetik bestera D eredua ez da leku guztietara zabalduko, ez baitago eskaririk. Nafarroa oso anitza da, eta euskarak eremu honetan duen presentziak oso txikia izaten jarraitzen du. Euskara tresna politiko gisa erabiltzen dute batzuek, baina datuak hor daude”. Dena den, Euskaraen Nafar Institutuko kideak positibotzat jotzen du legeak modu ireki batean aukera hori jasotzea.

Gauzak horrela, etorkizunari so eginda ez dirudi gauzak braustakoan aldatuko direnik. Jada hiru hamarkada iraun dituen gatazka bat da zonifikazioak pizturikoa, eta bi aldeak oraindik elkarrengandik oso urrun daudela kontuan hartuta, eztabaida, ziur asko, ez da berehalakoan amaituko. Are gehiago, Andoni Albenizek dioen bezala, euskararen aldeko komunitatean bertan arrakalak ireki ohi dira maiz, eta, egoera horretan, oso lan nekeza da aldeen arteko bat etortzea erdiestea. Bien bitartean, ika-mika hutsalen artean, euskara, egunez egun, gora doa Nafarroan, bereziki ezagutza aldetik. Horrelaxe ibili da beti, arantzen artean bizirauten (eta, areago, bere lekua egiten). Legearen mugak hor ditu, oztopo, traba, arantza zorrotz lez, baina sastraka altuagotatik ateratakoa da.

ESKOZIAKO ERREFERENDUMA: HERRITARREN GARAIA

Hementxe duzue Eskozian Irailaren 18an egingo den erreferendumaren inguruan egin dugun erreportajea. Bertan, Xabier Zabaltzak eta Joxerramon Bengoetxeak gaiaren inguruan duten  ikuspegia jasotzen da. Gozatu!

IKASNABAR KONGRESUA

EMAKUMEA KOMUNIKABIDEETAN

Gaur egun, inoiz baino emakume gehiago aurki ditzakegu komunikabideetan. Emakumeek albistegiak aurkezten dituzte, atzerrira joaten dira albiste bila, beren iritzia plazaratzen dute edozein gairen inguruan. Hortaz, hedabideetan berdintasuna errealitate bat dela esan dezakegu? Galdera horri erantzuteko komenigarria da gizartearen eta komunikabideen arteko harremana aztertzea. Alde batetik, komunikabideak gizartearen ispilu zuzena direla hartu behar da kontuan, eta aintzat hartuta egungo gizartean oraindik ere sexuen arteko estereotipoak eta rolak guztiz finkatuta daudela, zentzuzkoa da pentsatzea komunikabideetan ere beste horrenbeste gertatzen dela. Eta komunikabideak gizartearentzat balio igorleak diren heinean, harreman hori gurpil zoro  bilakatzen da. Beraz, zaila dirudi planteatutako galderari baiezko erantzuna ematea. Euskal Herriko Bilgune Feministako kide den Saioa Iraolak garbi dauka desberdintasun egoera hori gizarteak sorturikoa dela: “Ez gara pareko errealitate batean bizi. Botere harremanetan oinarritutako jendarte batean bizi gara; hierarkia batzuk daude, bai balioetan, bai bizi eretan, eta guzti horrek gizarteko espazio desberdinetan bere isla dauka, sozio-ekonomian bezala komunikabideetan”

Datuek garbi hitz egiten dute. Erredakzioetan %66 gizonezkoak dira, eta emakumeak %33. Badago aldea, baina lehendabiziko begiratuan ez dirudi horren handia. Alta, gora begiratuta tarteak nabarmen handitzen dira: zuzendaritza postuetan soilik %23 dira emakumezkoak. Eta sakonago begiratuta, egoera beltzagoa da oraindik: zuzendaritzan dabiltzan emakume gehienak hedabide espainoletako filialetan daude, hau da, ez dira goi zuzendariak, organo zentraletik jasotzen dituzte aginduak, gizonen zuzendaritzapean dauden organo zentraletatik. Saioa Iraolaren iritziz, “kristalezko sabaia” bezala ezagutzen den fenomeno hori bi arrazoirengatik ematen da komunikabideetan eta ,oro har, gizartean: “Bi faktore ikusten ditut eragiten dutenak. Batetik, oraindik emakumeak gara zaintza lanetan nagusiki arduratzen garenak, orduan nolabait enplegua eta familia bateragarriak izateko askoz ere zailtasun handiagoak ditugu. Ikusten dudan beste faktorea da emakumeak dauden lekutan beti exijentzia maila bat dagoela emakumeekiko gizonekiko ez dagoena”

Alabaina, gauza ez da hor geratzen. Emakumeek erredakziotik goi karguetara iristeko trabak dituzten hein berean dituzte oztopoak unibertsitatetik hedabideetara salto egiteko. Horren erakusle da azkeneko hamarkadan Euskal Herriko Unibertsitateko kazetaritza fakultatean lizentziatuen %67 emakumezkoak izan arren (eta nota onenen %83 emakumeek lortu arren) ondoren komunikabideetan gizonezkoak jaun eta jabe izatea.

Dena den, kontuan hartzekoa da hedabidearen arabera emakumearen presentzia aldatu egiten dela. Alde batetik, komunikabide publikoek pribatuen aldean berdintasunaren gaia gehiago zaintzen dute, legeak baitio parekidetasunaren alde jardun behar direla (nahiz eta askotan kontuan ez den hartzen). Horren inguruan Euskadi Irratiko kazetari den Joxe Mari Apaolazak garbi dauka komunikabide publikoen eta pribatuen artean desberdintasun nabari bat dagoela parekidetasunari dagokionez: “Komunikabide pribatuetan urte askotako inertzi bat dago, eta askotan talde txiki bat da talde osoaren kontrola daukana. Hauek ere zainduko dute emakumezkoen presentzia, baina komunikabide publikoekin, alde horretatik, ez dago zer ikusirik”

Bestetik, Emakume kazetarien egoera profesionala EAEko komunikabide nagusietan tesiaren egilea den  Diana Riverok dioen bezala,  kontuan hartzeko modukoa da irudiaz baliatzen diren hedabideetan eta berriagoak direnetan emakumeek pisu handiagoa  dutela:  “Prentsan emakume gutxiago daude. Telebistan eta irratian, ordea,  emakume gehiago daude. Nik uste dut horrek irudiarekin lortura duela eta baita telebista eta irratia hedabide berriagoak direla, beraz tradizio hain matxistarik ez dute”

Hedabideen arteko desberdintasunak desberdintasun, garbi dagoena da emakumeak bigarren plano batean daudela. Baina, nola lor daiteke komunikabideetan benetako sexu berdintasuna? Zein aurrerapauso eman daitezke? Emakunde-ko komunikazio arduraduna den Karmele Jaioren iritziz,  aurrerapauso bat izango litzateke emakumeak aditu bezala agertzea. Gainera emakumea medioetan estereotipoetatik libre azaltzea funtsezkotzat jotzen du.

Bere aldetik, Euskal herriko Unibertsitatean kazetaritza irakaslea den Alazne Aiestaranek garbi dauka egoerak hobera egin ahal izateko gizartea errotik aldatu behar dela: “Gizarte osoaren mentalitate aldaketa behar da. Bai nagusien eta bai umeen zainketa erdibana izatea.Bestela ezinezkoa da. Nik laguntzen ez badiot beste pertsonari edo berak ez badit laguntzen niri ez dut denborarik izango hori kontziliatzeko”

SAKANA: IKASLEEN %80a D EREDUAN MATRIKULATU DA (AUDIOA)

ERREPORTAJEA: LANGABEZIA SAKANAN

Sakana, oasirik gabeko desertua

Langabetuen kopurua 1700era iritsi da, azken lau urteetan langabezia %160 igo delarik.

Basamortua bailitzan, lehor, antzu, idor dago Sakana. Krisiak jo aurretik ekonomikoki Euskal Herriko eskualderik indartsuenetakoa zen, sare industrial boteretsu batez hornituta zegoelarik. Hala ere, lanpostu gehienen iturburua zen sare industrial hau erabat suntsitu du krisiak urte hauetan, langabezia maila izugarri igoaraziz. Hortaz, esan genezake bai krisiaren aurretik bai orain Sakana Euskal Herriko erreferente bat dela, baina egoera oso desberdinean: ahalmen industrialagatik garai batean, ikaragarrizko mailara iritsi den langabeziaren portzentajeagatik egun. Alta, Sakana halabeharrez sortutako mortua baino gehiago da, Nafar Gobernuak ere ihartze prozesu horretan  zeresana izan duelako. Gauzak horrela, eta etsipena gorputzean duten arren, ibarreko biztanleek behin eta berriz elkartasuna erakutsi dute egoera beltzenean daudenekiko, eta garbi dute beharrezkoa dela indarrak batzea eta kalera ateratzea egoerari konponbidea eman nahi bazaio.

Iñaki Berastegi eta Eñaut Agirrebengoa

Ez da txantxetakoa Sakanak egun bizi duen egoera. Momentu honetan lau biztanletatik bat lanik gabe dago,  bertako enpresa esanguratsuenetako asko itxi egin dituztelarik. Lehena Ziordiko Dinescon enpresa izan zen, ateak 2008ko abenduan itxi zituena, 98 lanposturen galera ekarriz.Ondoren Ispordhing, RECINDSA, GAMESA edo ARFE bezalako lantegien itxierak etorri ziren. Azken lantegi honen kasuak oihartzun berezia izan zuen,  enpresako gerentea izan zen Ramon Arzaren gestioak urte askotan zehar fidagarritasun berezia erakutsi zuen enpresa hondamendira eraman zuelako. Krisia sartu zenean  gerenteak beste alde batera begiratu zuen, zorrak gora egin zuen, produktu asko beren kostuaren azpitik saldu ziren, langileei soldatak atzeratzen joan ziren, eta horrek guztiak enpresaren itxiera eta berau osatzen zuten 157 langileen kaleratzea ekarri zuen. Hori guztia gutxi balitz, eskualdeko enpresarik handiena den Sunsundegi ez da denboraldirik onena pasatzen ari (gobernuari aurkeztu zitzaion azken bideragarritasun planaren arabera, 78 langile kaleratuko lirateke).

Hainbeste enpresaren itxieraren eta enplegu erregulazio espedienteren ondoren, CCOOren Ikerketa Bulegoak argitaratutako langabeziaren maparen arabera Sakanan lau urtetan langabeziak %160 egin du gora, Nafarroan Baino 49 puntu gehiago. Igoera hori are nabarmenagoa da ibarraren mendebaldean, ia enplegu osotik herrialdeko langabezia tasarik handiena izatera pasa baita. Gainontzekoetan langabeziaren igoera Nafarroaren parean dagoela esan daiteke.  Generoari dagokionez, azken 4 urteetan emakumezkoen langabeziak %10eko jaitsiera pairatu du, %60tik %50era pasa baita. Hala ere, datu hori ez da dirudien bezain baikorra, jaitsiera ez delako emakumeen lan egoeraren hobekuntzaren ondorioz etorri, baizik eta gizonezko gehiago geratu direlako lanik gabe. Adinari dagokionean, langabeziak eragin berezia izan du 36 eta 45 urte arteko biztanleengan, baina gazteen egoera ere ez da batere ona, izatez oztopo handiak dituztelako lan-merkatuan sartzeko, eta, gainera, azken urte hauetan populazioa nabarmen zaharkitu denez, lan eskatzaile gazteen kopuruak ere behera egin du.

Industria zaharkituaren ondorio

Sakana historikoki industriaren inguruan bildu den lurraldea edo bailara izan da. Ibarrean altzairuzko galdategi handiak izan dira nagusi, non sakandarren gehiengo batek lan egiteaz gain kanpotik jendea ekartzen zuten enpresa asko zeuden. Enpresa handi horiek familia enpresak izaten ziren gehienetan, kualifikazio baxuko langileria kontratu ohi zuten enpresak, mozkinak lortzean nagusien artean banatzen zirelarik.

Krisiaren arrazoiei buruz hitz egitean,Sakanako sindikatu nagusien artean aipatzen den termino nagusienetako bat autokonplazentzia da, hots, enpresa handien jabeek mozkinak berriro euren enpresan inbertitu beharrean irabazi horiek gordetzea. Fenomeno honen ondorioa begi bistakoa da, ehundura industrial zaharkitua. Enpresak zaharkituak gelditu dira Sakanan, I+G-an eta enpresak hobetzeko inbertsioak ez ziren egin garai haietan eta zaharkituta geratu dira bailara honetako enpresa handi haiek. Hala ere, krisia azaldu aurretik Sakanan enplegu suntsiketaren zantzuak ematen hasi ziren. 2005-ean egindako zenbait aurreikuspenen arabera 2010-erako Sakanako enpleguaren %30a suntsituko zen, batik bat lehen aipatu ditugun enpresa zaharretako enplegua. Gaur egungo datuei erreparatuz, enpleguaren %32 suntsitu da Gizarte segurantzan altan daudenak kontuan hartuta, eta hori enpresen aurreikuspen faltagatik  izan dela azpimarratu zuen Sakanako LAB sindikatuko zuzendari Gaizka Uhartek.

Nafarroako Gobernua entzungor

Bertako enpresek egin dituzten akatsez gain, herritarren eta hainbat eragileren  ustez erruaren zati handi bat Nafar Gobernuarena da, ez duelako sekula eskua luzatu egoera konpontzearren. Inbertsioak egiterakoan, nahiago izan du beste eskualde batzuetako enpresetan inbertitu, eta Sakanako biztanleek, sindikatuek eta hainbat politikarik esandakoari  ez dio inongo jaramonik egin. Gaizka Uharteren aburuz, gobernuaren aldetik estrategia bat dago, “Estrategia Territorial de Navarra” izenekoa, Sakanaren eta berarekin mugan dauden euskal eskualdeen arteko sinergiak apurtzea bilatzen duena, Nafarroa isolatu bat lortzeko asmoz.  Sakanako ELAko arduraduna den Gorka Viergek gobernuaren indiferentzia horren atzean arrazoi ideologikoak daudela garbi dauka: “Nafar Gobernuak badaki hemen ez daukala indar askorik. Hortaz, nahiago dute enpresak beste leku batzuetan kokatzea. Hori garbi ikusi zen Trensa-ren kasuan, CAFen enpresa  bat zena, bere kokalekua erabakitzerakoan aukeran Altsasu eta Castejon edukita esfortzu handia egin zuelako Castejonen kokatzeko”.

Hala ere, baloia ez dute denek gobernuaren teilatuan jartzen. Sakanako CCOOko arduraduna den Maite Baleztenaren ustez, gobernuaren partetik eremu guztiek antzeko tratua jaso dute:   “ Nire iritziz, Nafar Gobernuak ez du Sakana zangotrabatu. Enpresa bat toki batean edo bestean jartzearen erantzukizuna ez da gobernuarena, enpresariena baizik, hauek erabakitzen baitute beren enpresa toki batean edo bestean kokatu, dena delako arrazoiengatik”.

“Sakana ez da ixten”

Egoera honen aurrean, sakandarrek maiz erakutsi dute beren sumina kalera ateraz. Asko etsituta sentitzen dira, denbora asko daramatelako langabezian, baina garbi dute etxean eserita geratuta ezer ez dela konponduko. Ezinbestekotzat jotzen dute karriketan beren borondatea plazaratzea euren bailaran bizitza duin bat eduki ahal izateko.

Joan zen martxoan manifestazio bat egin zen Iruñean, Sakana ez da ixten lelopean, non bi mila lagun bildu ziren, Sakandarrek lana ez baina elkartasuna eta adorea soberan dituztela erakutsiz. Eta manifestazio hori ibarreko biztanleen  kemenaren adibide bat baino ez da, greba bakoitzak eta antolatzen diren ekintza desberdinek jarraipen itzela izan ohi dutelako.

Era berean, gazteek ere badute zeresana aldarrikapenak egiterakoan eta egoerari konponbidea bilatzerakoan. Gorka Viergek garbi dauka: “gazteak antolatzea behar beharrezkoa da, bestela goitik eskubideak urratzen jarraituko dute”.

Urrunera begira

Ehundura industrialaren zahartzea kontuan hartuta, Nafarroako gobernuak Sakana premiazko berrindustrializazio gune izendatzea da eman beharko litzatekeen lehen pausua etorkizun argiago baten bidean. Hala ere, ez da aurreikusten Sakanan inbertsiorik egingo dutenik, soilik multinazional handien biltegiak ezarriko dira lanposturik sortzen ez  duten arren.  Sindikatu ezberdinen eta Sakanako langileen artean iritzi kontrajarriak eman dira etorkizuneko aurreikuspenen inguruan. Eredu propio baten aldarrikapena egiten dute ELA eta LAB-ek, Sakanatik proiektuak sortzea Sakanarako, nahiz eta multinazionalen etorrera ere ez duten baztertzen. Mobilizazioa eta antolaketa beharrezkotzat jotzen dute bi sindikatuek, eta baikor agertzen dira nahiz eta egoera larria bizi duen sakanak. CCOO-ko arduradunak aldiz etorkizun are beltzagoa irudikatzen du, langileriaren kualifikazio baxuan eta inbertsioak egiteko ezintasunean oinarriturik.

Lazaro Echeverria enpresako langileak mugagabeko greban

Lazaro Echeverria Sakanako eta Altsasuko sare industrialeko enpresa nagusienetako bat da. Enpresa hau Altsasuko harrobi nagusia da, lehengaiak saltzen dizkietelarik hormigoi planta ezberdinei. Gaur egun,  Abiadura Handiko Trenaren eraikuntzan ari diren hormigoi planta gipuzkoarrei saltzen dieten euren produktua. Altsasu mailan enpresarik handienetako bat izan da historikoki fakturazioari edo mozkinei dagokionez, baina azken urteotan krisiak gogorrago jo duen enpresetariko bat ere bada.

“Mozkinen eta lanaren jaitsiera dela medio, eta azken urtean legean sartu diren erreforma laboralak baliatuz, 6 langile kanporatu dituzte eta gainontzeko 19 langileei 10% jaitsi nahi diete soldata” azaldu zuen Gorka Viergek.   Lazaro Echeverria enpresak Altsasuk bizi duen Shock egoera baliatu nahi izan du gastuak murriztuz etekin berberak mantentzeko, kanporaketa eta soldata jaitsierez gain lanorduak luzatu nahi baititu zuzendaritzak.

Egoera honen aurrean langileak bikain antolatu direla dio Sakanako ELA-ko arduradunak, langileen aldarrikapen nagusia kanporatuak izan diren langileak berriz onartzea delarik. Gauzak horrela, langileak mugagabeko greba batean sartu direlarik, egun bi hilabete inguru daramate greban.  Lehen esan bezala,krisiak  enpresa altsasuarra biziki zigortu du, eta krisitik irteteko ahaleginen  hartutako erabakiek egoera asko okertu dute.

Lacunza Calor de Vida: krisiari pultsua  eginez

Lacunza Calor de Vida enpresa sakandarra 1940 urte inguruan sortu zen Altsasun( gaur egun Lakuntza herri sakandarrean dago kokaturik). Altzairuzko galdategi bat zen hastapenetan, 60ko hamarkadan egurrezko sukaldeak egiteari ekin zioten arte. Enpresa nafarrak garapen handia izan du sortu zenetik, produktuari eta fakturazioari dagokionez. 2007ko CE legeari erantzunez Lacunza enpresak bere produktu guztiak homologatzea lortu zuen,  kalitate handiko azken produktu bat lortuz.

Azken urteotan, sukalderako goi mailako tresneria espezializatua merkaturatzen aritu da. Enpresa honek duela urte gutxi merkatu berri batean beren produktua sartzeko aukera ikusi zuen, estufak,tximiniak eta gasarekin lotutako etxetresnen merkatua alegia, eta izugarrizko inbertsioak egin zituen makineria moldatu eta produktu berri horri irtenbide egokia emateko. Garapen hori dela medio, 130 langile ditu bere artean enpresa sakandarrak, geroz eta merkatu handiagoa lortzen ari direlarik. I+D-an egindako inbertsio erraldoi horiek kaudimendun bihurtu dute Lacunza enpresa, Sakanako gainontzeko enpresen aurrean. Sakanako industria zaharkitua geratu da azken urteotan, mozkinak banatu egin direlako berriro inbertitu beharrean eta Nafarroako gobernuak ez duelako dirurik sartu enpresa horiek berritzeko asmotan.

Kontuan hartua balio erantsia duten produktuak nagusitzen ari direla azken urteotan, soilik I+D-an eta enpresak berritzen inbertsio handiak egin dituzten enpresak atera dira zulotik,eta Lacunza Calor de Vida da horren adibide.

ELKARRIZKETA: MIKEL BUJANDA (EUSKALERRIA IRRATIKO ZUZENDARIA)

“Noizbait eskaintzen dugun komunikazio zerbitzuaz hitz egin nahiko genuke, ditugun oztopoez baino”

1988an sortu, eta geroztik 25 urte daramatza Euskalerria Irratiak ekinean. Iruñerriko euskal jendea komunikazio tresna batez hornitzeko sortu zen, eta oraindik ere horretan dihardu. Hasiera batetik, elementu bat defendatu du guztiaren gainetik: euskara. Euskararekiko morrontza da onartzen duen bakarra, edozein erakunde ofizial, alderdi politiko edo indar ekonomikorekiko menpekotasunik ez izatea funtsezko baloretzat baitu. Horren guztiaren isla dira irrati Iruindarraren zuzendaria den Mikel Bujandaren hitzak. Berarekin izandako solasaldian, irratiak defendatzen dituen ideiez gain, oso garbi utzi du irratiak sortu zenetik oztopo ugari gainditu behar izan dituela. Alta, uste du askotan oztopo horiez gehiegi hitz egiteak itzala egiten diola egunerokotasunean egiten duten jardunari.

Elkarrizketa Iratxe Monastegiko kalean duten egoitzan izatea iradoki zuen Bujandak, beharbada irratiak egunerokotasunean nola funtzionatzen duen erakusteko. Baita lortu ere. 13.pisu batean dago, eta kanpotik pisu normal bat dirudi. Barrualdea zertxobait miatzean, ikus daiteke ez dutela punta puntako lan-tresnarik, ezta inolako luxurik.Baina horrelakorik ere ez dute behar.  Ilusioa, konpromisoa eta esfortzua nahikoa dute berez irratirik handienak ere erraz izango ez lukeen zerbait egiteko: Iruñerrian euskarazko komunikazio zerbitzu profesional eta kalitatezko bat eskaintzea.

Euskalerria Irratia 1988.urtean jaio zen. Nola eta zein asmorekin eman zen sorkuntza prozesu hori?

Sortu lehenago ere sortu zen. Gure sozietatea “Iruñeko Komunikabideak” da, eta hau 1984an eratu zen. 84rako jadanik bazegoen zerbait egiteko asmoa. Iruñaldeko euskal jendearen  zerbitzuko komunikaziorako tresna baten beharra sumatzen zen. Pentsa ezazu garai horretan mugimendu handi samarra zegoela euskaltegietan, ikastoletan, gaueskoletan... Orduan, ikusten zen hutsa eta beharra bazegoela Iruñalde honetan. Jende euskalduna bazegoen, gero eta gehiago, baina euren arteko harremana egiteko modua behar zen. Aldi berean, orduan ezagutu zen EITB. Ez zen hemen entzuten, baina baten batek esan zuen interesgarria izan zitekeela hemen entzunaraztea, eta entzuteaz gain hitz egiteko espazio bat ere izatea. Horrela 1984an sortu zen sozietatea eta urte bat beranduago idazki bat eraman zuten diputazioko erregistrora, eskatuz, “ad cautelam”, lizentzia bat euskaraz arituko zen irrati batentzat. Horrela, prestaketak egin ostean lehenengo saioak emititu ziren. Egin zen lehen lana Euskadi Irratia Iruñean zabaltzea izan zen, 1986 inguruan, eta bi urte geroago, 1988an hain zuzen, pentsatu zen tokiko programak, hau da, hemen egindakoak ere gehitu behar zirela.  Geroztik 25 urte pasa dira, eta hortxe segitzen dugu  geure saioak ekoizten, baina gu programazio lokalarekin ari ez garenean Euskadi Irratiaren programazioa sartzen dugu.

Nolakoak izan ziren lehenengo urteak?

Ziurtasun gabekoak, baina, era berean, ilusioz beterikoak. Guk galdera bat egiten genion geure buruari: posible al da hemen euskara hutsez ari den irrati bat egitea? Izan ere, ez genekien  gure txalupa hau ibiltzeko adinako  urik zegoen gure inguruan. Egia esanda, prozesu gradual bat izan zen. Egunean 2 orduko saioa egiten hasi ginen, eta ondoren poliki-poliki joan ginen, hemen inguruko pertsona famatuen artean euskaraz aritzeko solaskideak bilatuz, programazioa betetzeko jendea bilatuz... Bagenekien ez zela gauza erraza izan behar, baina itxaropena bagenuen.

90ekoa izan zen parte hartu zenuten lehen lizentzia banaketa. Beraz, esan daiteke 23 urte daramatzazuela lizentzia gora lizentzia behera.

90ekoa izan zen lehen bizi izan genuen lizentzia banaketa, baina lizentziaren lehian irratia sortu zen momentu beretik sartu ginen. Garai hartan indar dezente zuten irrati libre eta alternatiboek, baina guk hasieratik garbi izan genuen euskaraz aritu behar zuen irratiak ez zuela izan behar alternatibo edo gisa horretakoa, baizik gizartearen erdialdera joan behar zuela, euskara tresna eta hizkuntza erabilia izateko hemen, Iruñerriko jendearen artean, ez marjinazio batean. Orduan, hasieratik beretik hasi ginen prestaketak egiten, begiratuz Nafar Diputaziotik aterako ote zen lizentziak banatzeko lehiaketarik. Berehala izango zela esan ziguten, baina atzeratzen joan ziren, Madrilen  lege organiko bat behar zelako, ondoren lege organiko horren garapena ekarri behar zuen plan tekniko bat, eta gero plan tekniko hori egin eta Gobernuak banatu behar zuelako. Gauzak horrela, banaketa azkenean 90ean egin zen.

Ze onura ekarriko lioke irratiari lizentzia edukitzeak?

Lehenik eta behin, eta lehen esan dudan bezala, lizentzia bat edukitzeak suposatzen du marjinazio egoera batetik at egotea, legeak ematen dituen babes guztiez horniturik egotea. Lehenengo babesa  ziurtasun juridikoa da, oinarrizko printzipio bat dena, nahiz eta nahiko abstraktua dirudien. Honek ahalbidetzen du norbera bere eskubideen jabe izatea eta garantia izatea egiten ari zaren hori egiten jarraitu ahal izango duzula. Etxe okupa batekin konpara daiteke: bertan, agian, luzaz egon zaitezke, baina etxeko nagusiari umorea aldatzen bazaio, egoera horretan zuk zail duzu eskubide hori defendatzea. Gauden situazioan babesgabetasun batean gaude, eta praktikan gertatu zaigu aitzakia tekniko batekin denuntzia bat etortzea, eta ondoren zigorra paperik ez izateagatik jartzea. Ziurgabetasunean bizi zara, agintarien arbitrariotasunaren menpe zaude. Horrez gain, lizentzia bat edukitzeak ekonomikoki ere onurak sortzen ditu. Orain ez horrenbeste, baina garai batean Nafar Aldundiak subentzio edo laguntza instituzionalak ematen zituen. Nik uste dut eskubidea izan behar dugula besteak dauden baldintza berean egoteko. Berez, euskaraz emisore bat Iruñean edukitzea erraza ez izanik, lizentzia bat ez edukita are eta egoera zailagoan gaude.

Hortaz, zuk uste duzu irratiak euskarazko programazioa emititzeagatik aurretiazko oztopoak dituela?

Bistan da hemen euskaraz dakien jendea gutxiengo bat dela. Beraz, gure publikoa oso murritza da, honek zenbait bereizgarri ematen dituelarik. Horietako batzuk onurak ere izan daitezke, gutxi izanik, horrek hurbiltasun eta konplizitate bat sortzen duelako. Baina, bestalde, guk uko egin behar diogu gizartearen gehiengoari, eta honek gisa guztietako arazoak sortzen ditu. Horien artean, aipagarriena dela uste dut solaskideak aurkitzeko zailtasuna. Horren inguruan, askotan honako galdera sortzen da: nahikoa da daukagun errepertorio hori irrati batek behar duen bizitasun eta dinamikotasuna edukitzeko? Gu baiezkoan gaude. Gainera, egoera aldakorra da, aldatuz edo hobetuz ere badoa. Erreparatzen badiogu egungo ordezkaritza parlamentarioari, euskaraz aritzeko gai diren jaun eta andereak  inoiz baino gehiago dira. Guretzat lehen ezinezkoa zen tertulia parlamentario bat egitea, eta orain hori egin dezakegu. Aipatutakoaz gain, bistan da gutxiengo batengana zuzentzeak zenbait kalte ekonomiko ere sortzen dituela. Izan ere, iragarleen bila zabiltzanean, lana ez da erraza izaten, hauek nahiago izaten dutelako gehiengo batera zuzentzea.

Zure ustez, zergatik hartu du Nafar Gobernuak Euskalerria Irratiaren kontrako horren jarrera irmoa?

Hori, lehenik eta behin, konstatazio bat da, begien bistakoa da horrela dela. Lehenago aipatu dut 90eko lizentzia banaketa, ondoren bigarren bat izan zen 97an, Iruñerako bi lizentzia bakarrik eskaini zituztelarik. Batetik, galde liteke nola izan litekeen Iruñean lizentzia horren gutxi banatzea, 25 urtetan hiru lehiaketa izanda Iruñerako soilik 6 banatu direlako. Lizentzia hauek gestio pribatukoak dira. Hemen, euskarazko irrati zerbitzu bat beste era batera egon zitekeen atenditua, irrati publiko gisa hain zuzen. Gauzak horrela, dagoen aukera bakarra antolatzen dituzten lehiaketa horietan parte hartzea da. Hor neurtu behar izaten ditugu indarrak gurea baino dezente indar handiagoa duten beste irrati sare batzuekin. Hala ere, konkurtso horietan parte hartu eta tranpa gehigarria egin behar izan dute, konkurtso hori irabazteko bidean izan garelako bai 97an baita orain ere, eta erabaki anomalo batzuk hartu behar izan dituzte proiektuak ebaluatzerako garaian. Epaileek erabaki dute, orain arte behintzat, Gobernuaren deliberazioak irregularrak izan direla. Hala ere, 97koan ez zen horrela izan, gure aurretik lizentziak irrati lokal txikiei eman zitzaizkielako, eta hor ere gogotik egin behar izan zuten lan guri ukatzeko. Nire iritziz, UPNk ez du nahi Iruñaldean euskara errealitate bizi eta dinamiko bat izatea euren helburu politikoarekin kontraesankorra litzatekeelako euskararen presentzia indartsu bat. Zergatik hori? Horren erantzuna beraiek dute, beraiek azaldu beharko lukete. Garbi dagoena da UPNk bere aurreiritzi politikotik begiratzen diola euskarari. Aurreiritzi politikoak ditu berez kultur ondare bat den zerbaitekiko, eta hor ematen den jokoa eramanezina, antidemokratikoa eta antikulturala da.

Gobernuak Eukalerria Irratiaren ilegaltasuna argudiatzeko azkenaldian esan  du Euskadi Irratiarekin egiten duela konexioa. Honen inguruan zer iritzi duzu?
Hori orain esan digu, baina hasiera batean esan ziguten bideragarritasun ekonomikorik ez geneukala.Ondoren, 97an, tranpa bat egin ziguten, gure lehiakideei abantailak emanez. Eta oraingo honetan hori asmatu dute. Horixe besterik ez da, asmazio bat, eta perspektiba anitzetatik kontra egin ahal zaio. Batetik, esan beharrekoa da, Europako ikus-entzunezkoen irizpideak dioenez, ikus-entzunezko jarduera ez da soilik ekonomikoa, kulturala ere badela. Bestetik, garbi dagoela uste dut irrati eta telebistetan maiz ematen direla elkarlanak jabetza publiko eta pribatuen artean. Adibidez, hemen Nafarroan Gobernuak berak kudeatzen duen Instituto Navarro del Vascuencek elkarlanerako akordio bat egin du Navarra Television-ekin zenbait saio euskaratzeko. Gainera, aipatzeko modukoa da Euskalerria Irratia eta Euskadi Irratiaren artean ematen den harreman merkantila  Iruñeko Komunikabideak S.A. eta Euskadi Irratia S.A.ren artean ematen dela, harreman hori guztiz legezkoa delarik. Hori gutxi balitz, lehiaketa honen oinarrietan ez dago inongo eragozpenik guk proposatzen dugun elkarlana aurrera eramateko. Amaitzeko, uste dut garbi dagoela Iruñerriko euskal jendeari kalitatezko zerbitzua emateko produkzio lokalaz gain mundu zabaleko informazioa ere eskaini behar zaiola, eta irrati lokal batek horrelako informazioa emateko egiturarik ez badu, guztiz zilegi du euskaraz nazioarteko informazioa ematen duen irrati bakarrarekin elkarlanean aritzea.

Aurrera egiteko indarrak nondik atera dituzue,  bete beharreko baldintza guztiak bete dituzuen arren behin eta berriz marjinatu zaituztetela ikusita?

Horren inguruan gauza bat oso garbi utzi nahi dut: Euskalerria irratiaren inguruan idazten eta hitz egiten duten gehienek beti irrati honek dauzkan arazo eta ezintasunak ateratzen dituzte. Horren harira, nik beti esaten dut gauza bat dela egiten digutena,eta beste bat dela guk egiten duguna. Gu egunez egun komunikazio zerbitzu bat ari gara eskaintzen, eta noizbait nahiko genuke hortaz jardutea, ditugun oztopoez baino. Egia da oztopo gehigarri batzuk gainditu beharra dugula, baina, gurean, muinean dagoena egiten dugun lana da, edo egiten dugun lan horren balioa. Iruñeko euskal jendearen zerbitzuko tresna bat eskaintzen ari gara, euskarak hemen balio funtzional bat izan dezan. Hori da gure eginbeharra, eta horrek ematen digu aurrera jarraitzeko indarra eta gogoa.

Herritarren zein instituzio ugariren babes eta oniritzia jaso duzue. Norainokoa izan da babes hori?

Irratia lan talde txiki batek osatzen du, baina kolaboratzaile sare zabal batekin. Gainera, badugu elkarte bat, Euskalerria Irratia Elkartea hain zuzen, eta honen bidez jendeak urtero kuota bat ordaintzen du, bere borondatez. Egiten duguna lan kolektibo bat dela esan daiteke. Garbi dago euskarari lotuta dauden pertsona eta instituzioak egonda laguntza etortzen dela. Baldintza horixe da, euskara maite izatea. Ez da sekretupean gorde behar ere hemen Nafarroako agintaritzan baino sentiberatasun  handiagoa topatzen dugula Gasteizko erakundeetan, euskarari balioa ematen diotelako. Nahiz eta administratiboki edo politikoki beste erkidego bat izan hau, euskararen lurraldea ez dago definitua zatiketa politiko-administratiboarekin, beste dimentsio batean dagoela esan daiteke.

Apirilaren 18an hitzordua daukazue Europar Parlamentuan, zuen egoera zuzenean plazaratu ahal izateko. Ekitaldi honen gainean  esperantza handiak jarri al dituzue?

Konkretuki, Estrasburgon Intergrupo esaten zaion azpi-batzorde baten izan behar da, eta pentsatzekoa da bertan harkorrak izan litezkeela bertan daudenak. Oro har, Europako erakundeetan badugu itxaropena. Europako Kontseiluko adituen komiteak, hizkuntza gutxituen gutunaren betearazpenaz arduratzen denak, orain arte egin dituen txosten guztietan ardura hartu du gure egoeraz, eta gomendio batzuk egin ditu. Europako Kontseiluan gutxienez badago sentiberatasuna. Europako Parlamentuan aukera dugu batzuk ohartarazteko hemen gertatzen denaz, eta uste dut hemengo agintariei belarritik tira egiteko modu bat izanen dela, eta ez bereziki zoriontzeko, baizik eta duten portaera kritikatzeko eta aldatu beharra dutela adierazteko. Estrasburgoko Tribunalera ere eramana daukagu auzia, eta horrek ez dakit zer erritmo eta zer martxa eramango duen, baina hor dago.

Lizentzia alde batera utzita, zer uste duzu hobetu dezakezuela komunikabide gisa?

Asko, asko (karkar). Alde batetik, gehiagotara iritsi beharko genuke. Gu lan talde ttipi batean gabiltza jardunean, eta hori proportzioan dago egun hemen inguruan dagoen euskaldun kopuruarekin. Proportzioa mantendu behar dugu beti. Euskaldungoa zenbat eta handiagoa izan Iruñean, horren neurrikoa izan behar du gure zerbitzuak. Hortaz, guretzako gai nagusia euskararen erabilpen funtzionala handitzea da. Nire ustez, Iruñerrian euskara askoz ere gehiago entzun beharko litzateke, eta egoera hori aldatzeko ekinean dihardugu, bai eskaintzen, baita hartzen ere. Esan daiteke biak, bai hartzaile baita emaile papera jokatzen ditugula.              

Zure ustez zein da igortzen duzuen programetatik entzuleek gehien estimatzen dutena?

Ez nuke programa jakin bat bereziko. Nire ustez jendeak gehien estimatzen duena da irrati hau mintzaleku kolektibo bat dela,hemen Iruñea aldean euskaraz ari eta mugitzen den guztiaren mintzalekua. Gainera, beste eskualde batzuetatik  hona etortzen den euskal jendearen erakusleihoa ere bada. Garbi dago badagoela espazio bat espezifikoa soilik euskaraz hitz egiten duenari interesatzen zaiona, eta irrati honek aukera ematen du euskarazko toki, foro, etab. promozionatzeko. Hortaz landa, egunak dituen ordu askotan euskaraz ari den tresna bat gara, tokikoaz, gertukoaz hitz egiten duena, eta jendeak hori ere kontuan hartzen du.

Zuen filosofia edonolako erakunde ofizial, alderdi politiko edo indar ekonomikorekiko menpetasunik ez izatean datza. Egungo komunikabide gehienak menpekoak izaki, nola lortu daiteke menpekotasun horretatik at bizitzea?

Guk gauza bat oso garbi daukagu: guztien zerbitzura baina ez inoren menpean; zerbitzua bai, baina morrontza ez. Agian kaskagogor izateak eraman gaitu horretara, edo ideiak garbi izateak. Guretzat euskara da elkarganatzen gaituena, eta ez beste ezer. Dena den, gure burua ere ezin dugu eredu gisa jarri. Saiatu saiatzen gara, guretzat bidea sozietateko kideen artean pluraltasuna egotean datza. Alderdi politiko eta zenbait mugimendu sozialekiko distantziak markatzen saiatzen gara. Hizkuntzaren erabilera promozionatzeko sortzen diren mugimenduetan buru belarri sartzen gara, baina bestelako kausengatik sortzen diren mugimenduekiko beste konpromiso maila batzuk hartzen ditugu, distantziak markatuz. 

Nola deskribatuko zenuke egungo  euskal irratigintzaren egoera?

Nik irratiak beste komunikabideak baino gehiago maite ditut, baina badakit medio batzuk inpaktu gehiagokoak direla. Alta, irratiak beste komunikabideek ez dituzten ezaugarri batzuk baditu: berehalakotasuna, hurbiltasuna, arintasuna... Hortaz gain, badu indar bat besteek ez dutena, eta noski, irratia entzutea bateragarria da beste jarduera bat egitearekin. Beste medio batzuek akaparatu egiten dute hartzailearen arreta guztia. Ikus-entzunezko lengoaiak egun garrantzi handia duen arren, ahozkoak uste dut oraindik baduela bere garrantzia, eta gure bezalako hizkuntza txikian irratia oso elementu polita da hizkuntzaren aldeko konpromisoan aritzeko. Bestalde, euskal irrati ekoizpenean uste dut kalitatea badela, eta hor, bereziki, Euskadi Irratia nabarmenduko nuke. Horren inguruan, lehenago aipatu dudan konexio-deskonexio jokoa euskarazko irratietan oso gutxi lantzen dela uste dut, eta fenomeno hori inoiz ulertu ez dudan zerbait da. Euskadi Irratiak bere programazioak zentralizatuta egiten ditu 24 ordutik 24, eta gero badira irrati lokal asko, soilik programazio lokala lantzen dutenak. Erdarazkoetan, berriz, produkzio lokalaz landa,  sarean, katean, informazio zentralizatua dute, eta nik uste dut euskal irratigintzan ere konbinazio interesgarri eta emankorra izan litekeela, eta gure kasuan, hein batean, badela.

Era berean, azken urteetan euskararen arloan komunikabideetan hobekuntzarik sumatu duzu?

Bai, zalantzarik gabe. Fase ugari izan dira, baina hizkuntzaren kalitate aldetik, eta ahozkotasunari dagokionez, uste dut hizkera funtzional, eraginkor eta malgua lortu dela, eta horren inguruan aurrerapauso handiak eman direla. Esan daiteke gaur egun prosa periodistiko landu bat dugula, erabiltzearen eta hitz egin beharraren poderioz sortu dena, eta uste dut oraindik gehiago aberastu daitekeela.