Sakana, oasirik
gabeko desertua
Langabetuen
kopurua 1700era iritsi da, azken lau urteetan langabezia %160 igo delarik.
Basamortua
bailitzan, lehor, antzu, idor dago Sakana. Krisiak jo aurretik ekonomikoki
Euskal Herriko eskualderik indartsuenetakoa zen, sare industrial boteretsu
batez hornituta zegoelarik. Hala ere, lanpostu gehienen iturburua zen sare
industrial hau erabat suntsitu du krisiak urte hauetan, langabezia maila
izugarri igoaraziz. Hortaz, esan genezake bai krisiaren aurretik bai orain
Sakana Euskal Herriko erreferente bat dela, baina egoera oso desberdinean:
ahalmen industrialagatik garai batean, ikaragarrizko mailara iritsi den
langabeziaren portzentajeagatik egun. Alta, Sakana halabeharrez sortutako
mortua baino gehiago da, Nafar Gobernuak ere ihartze prozesu horretan zeresana izan duelako. Gauzak horrela, eta
etsipena gorputzean duten arren, ibarreko biztanleek behin eta berriz
elkartasuna erakutsi dute egoera beltzenean daudenekiko, eta garbi dute
beharrezkoa dela indarrak batzea eta kalera ateratzea egoerari konponbidea eman
nahi bazaio.
Iñaki Berastegi eta Eñaut Agirrebengoa
Ez da txantxetakoa Sakanak egun bizi duen egoera. Momentu
honetan lau biztanletatik bat lanik gabe dago, bertako enpresa esanguratsuenetako asko itxi
egin dituztelarik. Lehena Ziordiko Dinescon enpresa izan zen, ateak 2008ko
abenduan itxi zituena, 98 lanposturen galera ekarriz.Ondoren Ispordhing,
RECINDSA, GAMESA edo ARFE bezalako lantegien itxierak etorri ziren. Azken
lantegi honen kasuak oihartzun berezia izan zuen, enpresako gerentea izan zen Ramon Arzaren
gestioak urte askotan zehar fidagarritasun berezia erakutsi zuen enpresa
hondamendira eraman zuelako. Krisia sartu zenean gerenteak beste alde batera begiratu zuen,
zorrak gora egin zuen, produktu asko beren kostuaren azpitik saldu ziren, langileei
soldatak atzeratzen joan ziren, eta horrek guztiak enpresaren itxiera eta berau
osatzen zuten 157 langileen kaleratzea ekarri zuen. Hori guztia gutxi balitz,
eskualdeko enpresarik handiena den Sunsundegi ez da denboraldirik onena
pasatzen ari (gobernuari aurkeztu zitzaion azken bideragarritasun planaren
arabera, 78 langile kaleratuko lirateke).
Hainbeste enpresaren itxieraren eta enplegu erregulazio
espedienteren ondoren, CCOOren Ikerketa Bulegoak argitaratutako langabeziaren
maparen arabera Sakanan lau urtetan langabeziak %160 egin du gora, Nafarroan
Baino 49 puntu gehiago. Igoera hori are nabarmenagoa da ibarraren mendebaldean,
ia enplegu osotik herrialdeko langabezia tasarik handiena izatera pasa baita.
Gainontzekoetan langabeziaren igoera Nafarroaren parean dagoela esan daiteke. Generoari dagokionez, azken 4 urteetan
emakumezkoen langabeziak %10eko jaitsiera pairatu du, %60tik %50era pasa baita.
Hala ere, datu hori ez da dirudien bezain baikorra, jaitsiera ez delako
emakumeen lan egoeraren hobekuntzaren ondorioz etorri, baizik eta gizonezko
gehiago geratu direlako lanik gabe. Adinari dagokionean, langabeziak eragin
berezia izan du 36 eta 45 urte arteko biztanleengan, baina gazteen egoera ere
ez da batere ona, izatez oztopo handiak dituztelako lan-merkatuan sartzeko,
eta, gainera, azken urte hauetan populazioa nabarmen zaharkitu denez, lan
eskatzaile gazteen kopuruak ere behera egin du.
Industria zaharkituaren
ondorio
Sakana historikoki industriaren inguruan bildu den lurraldea edo bailara
izan da. Ibarrean altzairuzko galdategi handiak izan dira nagusi, non
sakandarren gehiengo batek lan egiteaz gain kanpotik jendea ekartzen zuten
enpresa asko zeuden. Enpresa handi horiek familia enpresak izaten ziren
gehienetan, kualifikazio baxuko langileria kontratu ohi zuten enpresak,
mozkinak lortzean nagusien artean banatzen zirelarik.
Krisiaren arrazoiei buruz hitz egitean,Sakanako sindikatu nagusien artean
aipatzen den termino nagusienetako bat autokonplazentzia
da, hots, enpresa handien jabeek mozkinak berriro euren enpresan inbertitu
beharrean irabazi horiek gordetzea. Fenomeno honen ondorioa begi bistakoa da,
ehundura industrial zaharkitua. Enpresak zaharkituak gelditu dira Sakanan, I+G-an
eta enpresak hobetzeko inbertsioak ez ziren egin garai haietan eta zaharkituta
geratu dira bailara honetako enpresa handi haiek. Hala ere, krisia azaldu
aurretik Sakanan enplegu suntsiketaren zantzuak ematen hasi ziren. 2005-ean
egindako zenbait aurreikuspenen arabera 2010-erako Sakanako enpleguaren %30a
suntsituko zen, batik bat lehen aipatu ditugun enpresa zaharretako enplegua.
Gaur egungo datuei erreparatuz, enpleguaren %32 suntsitu da Gizarte segurantzan
altan daudenak kontuan hartuta, eta hori enpresen aurreikuspen faltagatik izan dela azpimarratu zuen Sakanako LAB
sindikatuko zuzendari Gaizka Uhartek.
Nafarroako
Gobernua entzungor
Bertako enpresek egin dituzten akatsez gain, herritarren
eta hainbat eragileren ustez erruaren
zati handi bat Nafar Gobernuarena da, ez duelako sekula eskua luzatu egoera
konpontzearren. Inbertsioak egiterakoan, nahiago izan du beste eskualde
batzuetako enpresetan inbertitu, eta Sakanako biztanleek, sindikatuek eta
hainbat politikarik esandakoari ez dio
inongo jaramonik egin. Gaizka Uharteren aburuz, gobernuaren aldetik estrategia
bat dago, “Estrategia Territorial de Navarra” izenekoa, Sakanaren eta berarekin
mugan dauden euskal eskualdeen arteko sinergiak apurtzea bilatzen duena,
Nafarroa isolatu bat lortzeko asmoz. Sakanako ELAko arduraduna den Gorka Viergek gobernuaren
indiferentzia horren atzean arrazoi ideologikoak daudela garbi dauka: “Nafar
Gobernuak badaki hemen ez daukala indar askorik. Hortaz, nahiago dute enpresak
beste leku batzuetan kokatzea. Hori garbi ikusi zen Trensa-ren kasuan, CAFen
enpresa bat zena, bere kokalekua
erabakitzerakoan aukeran Altsasu eta Castejon edukita esfortzu handia egin
zuelako Castejonen kokatzeko”.
Hala ere, baloia ez dute denek gobernuaren teilatuan
jartzen. Sakanako CCOOko arduraduna den Maite Baleztenaren ustez, gobernuaren
partetik eremu guztiek antzeko tratua jaso dute: “ Nire iritziz, Nafar Gobernuak ez du Sakana
zangotrabatu. Enpresa bat toki batean edo bestean jartzearen erantzukizuna ez
da gobernuarena, enpresariena baizik, hauek erabakitzen baitute beren enpresa
toki batean edo bestean kokatu, dena delako arrazoiengatik”.
“Sakana ez da
ixten”
Egoera honen aurrean, sakandarrek maiz erakutsi dute beren
sumina kalera ateraz. Asko etsituta sentitzen dira, denbora asko daramatelako
langabezian, baina garbi dute etxean eserita geratuta ezer ez dela konponduko.
Ezinbestekotzat jotzen dute karriketan beren borondatea plazaratzea euren
bailaran bizitza duin bat eduki ahal izateko.
Joan zen martxoan manifestazio bat egin zen Iruñean, Sakana ez da ixten lelopean, non bi mila
lagun bildu ziren, Sakandarrek lana ez baina elkartasuna eta adorea soberan
dituztela erakutsiz. Eta manifestazio hori ibarreko biztanleen kemenaren adibide bat baino ez da, greba bakoitzak
eta antolatzen diren ekintza desberdinek jarraipen itzela izan ohi dutelako.
Era berean, gazteek ere badute zeresana aldarrikapenak
egiterakoan eta egoerari konponbidea bilatzerakoan. Gorka Viergek garbi dauka: “gazteak
antolatzea behar beharrezkoa da, bestela goitik eskubideak urratzen jarraituko
dute”.
Urrunera begira
Ehundura industrialaren zahartzea kontuan
hartuta, Nafarroako gobernuak Sakana premiazko berrindustrializazio gune
izendatzea da eman beharko litzatekeen lehen pausua etorkizun argiago baten
bidean. Hala ere, ez da aurreikusten Sakanan inbertsiorik egingo dutenik,
soilik multinazional handien biltegiak ezarriko dira lanposturik sortzen
ez duten arren. Sindikatu ezberdinen eta Sakanako langileen
artean iritzi kontrajarriak eman dira etorkizuneko aurreikuspenen inguruan. Eredu
propio baten aldarrikapena egiten dute ELA eta LAB-ek, Sakanatik proiektuak
sortzea Sakanarako, nahiz eta multinazionalen etorrera ere ez duten baztertzen.
Mobilizazioa eta antolaketa beharrezkotzat jotzen dute bi sindikatuek, eta
baikor agertzen dira nahiz eta egoera larria bizi duen sakanak. CCOO-ko arduradunak
aldiz etorkizun are beltzagoa irudikatzen du, langileriaren kualifikazio baxuan
eta inbertsioak egiteko ezintasunean oinarriturik.
Lazaro Echeverria enpresako langileak mugagabeko greban
Lazaro Echeverria Sakanako eta Altsasuko sare industrialeko
enpresa nagusienetako bat da. Enpresa hau Altsasuko harrobi nagusia da,
lehengaiak saltzen dizkietelarik hormigoi planta ezberdinei. Gaur egun, Abiadura Handiko Trenaren eraikuntzan ari
diren hormigoi planta gipuzkoarrei saltzen dieten euren produktua. Altsasu
mailan enpresarik handienetako bat izan da historikoki fakturazioari edo
mozkinei dagokionez, baina azken urteotan krisiak gogorrago jo duen
enpresetariko bat ere bada.
“Mozkinen eta lanaren jaitsiera dela medio, eta azken urtean legean sartu
diren erreforma laboralak baliatuz, 6 langile kanporatu dituzte eta gainontzeko
19 langileei 10% jaitsi nahi diete soldata” azaldu zuen Gorka Viergek. Lazaro
Echeverria enpresak Altsasuk bizi duen Shock egoera baliatu nahi izan du
gastuak murriztuz etekin berberak mantentzeko, kanporaketa eta soldata
jaitsierez gain lanorduak luzatu nahi baititu zuzendaritzak.
Egoera honen aurrean langileak bikain
antolatu direla dio Sakanako ELA-ko arduradunak, langileen aldarrikapen nagusia
kanporatuak izan diren langileak berriz onartzea delarik. Gauzak horrela,
langileak mugagabeko greba batean sartu direlarik, egun bi hilabete inguru daramate
greban. Lehen esan bezala,krisiak enpresa altsasuarra biziki zigortu du, eta
krisitik irteteko ahaleginen hartutako
erabakiek egoera asko okertu dute.
Lacunza Calor de Vida: krisiari pultsua eginez
Lacunza Calor de Vida enpresa sakandarra 1940 urte inguruan
sortu zen Altsasun( gaur egun Lakuntza herri sakandarrean dago kokaturik). Altzairuzko
galdategi bat zen hastapenetan, 60ko hamarkadan egurrezko sukaldeak egiteari
ekin zioten arte. Enpresa nafarrak garapen handia izan du sortu zenetik,
produktuari eta fakturazioari dagokionez. 2007ko CE legeari erantzunez Lacunza enpresak bere produktu guztiak
homologatzea lortu zuen, kalitate
handiko azken produktu bat lortuz.
Azken urteotan, sukalderako goi mailako tresneria espezializatua
merkaturatzen aritu da. Enpresa honek duela urte gutxi merkatu berri batean
beren produktua sartzeko aukera ikusi zuen, estufak,tximiniak eta gasarekin lotutako
etxetresnen merkatua alegia, eta izugarrizko inbertsioak egin zituen makineria
moldatu eta produktu berri horri irtenbide egokia emateko. Garapen hori dela
medio, 130 langile ditu bere artean enpresa sakandarrak, geroz eta merkatu
handiagoa lortzen ari direlarik. I+D-an egindako inbertsio erraldoi horiek
kaudimendun bihurtu dute Lacunza
enpresa, Sakanako gainontzeko enpresen aurrean. Sakanako industria zaharkitua
geratu da azken urteotan, mozkinak banatu egin direlako berriro inbertitu
beharrean eta Nafarroako gobernuak ez duelako dirurik sartu enpresa horiek
berritzeko asmotan.
Kontuan hartua balio erantsia duten
produktuak nagusitzen ari direla azken urteotan, soilik I+D-an eta enpresak
berritzen inbertsio handiak egin dituzten enpresak atera dira zulotik,eta Lacunza Calor de Vida da horren adibide.
