AURREIRITZIEN INDARRA

Duela astebete 4500 lagun inguruk Altsasuko kaleak bete zituzten errausketaren aurka. Mobilizazio historikoa izan zen Sakana mailan, oso gutxitan ikusi ahal izan delako horrelako jendetza kalera ateratzen zerbait aldarrikatzeko. 2010ean Nafar Gobernuak hondakinen kudeaketa plana onartu zuenetik, hainbat manifestaldi egin dira, baina jendetsuena, dudarik gabe, joan zen larunbatean egin zena izan zen. Horren arrazoietako bat 3 Mugak Batera plataformak eginiko deialdiari Sakanatik kanpoko herritarrek emandako ihardespen itzela da, Sakandarrez gain, Ameskoako, Goierriko eta Arabako lautadako herritar ugari gerturatu zirelako Altsasura.

Alta, mobilizazio hau ez zen soilik kopuruan izan esanguratsua. Izan ere, nekez ikus daiteke errausketa planaren aurkakotasunak lortu duen adostasunik: manifestaldiaren deialdiarekin bat egin zuten Bildu, EAJ-PNV, Equo, Ezker Batua-Berdeak, Aralar, Geroa Bai eta IUN alderdiek, ELA, LAB, EHNE eta UAGA sindikatuek eta kulturaren alorreko zenbait pertsona famatuk, Bernardo Atxagak kasu. Hortaz, berebiziko garrantzia duen afera baten aurrean gaudela esan daiteke, garbi baitago atzetik pisu handia duen zerbait egon behar dela bat-etortze maila hori erdiesteko.

Nafar Gobernuaren jarrera despota gisa defini daiteke. Entzungor egin die bai Sakandar herriari, bai udalerriei, bai sindikatuei, bai alderdiei, bai beste motatako eragileei ere. Denon gainetik pasa eta Olaztiko porlandegiaren jabe den FCC multinazionalari baimena eman dio hondakinak bertako labeetan errausteko. Horrela, Nafar Gobernua aise desegingo litzateke hondakinez, errentagarritasun handia lortuz, eta FCCk diru laguntza handiak lortuko lituzke (erretako tona bakoitzeko diru dezente kobratu ohi da, eta teknika honen bitartez ustez CO2 gutxiago emititzen da, arrazoi horregatik ere diru-laguntzak jasotzen direlarik). Hala ere, diru-laguntzak lortzeak ez du esan nahi Olaztiko plantako langileen egoera hobetuko litzatekeenik, hauek zementua egiteagatik kobratzen baitute, eta egun eraikuntzak bizi duen krisi sakonaren ondorioz garbi dago zementuaren eskaera geroz eta txikiagoa dela.  Beraz, FCCk errausketa planarekin egingo lukeena langileen gainetik negozioa egitea da.

Baina honen inguruan larriena iruditzen zaidana zera da, errausketa planta batek eta are gehiago Olaztin egin nahi denak (beharrezkoak diren hainbat segurtasun neurri ez daude planifikazioaren barruan) osasunean eragin  oso negatiboa izango lukeela. Izan ere, gai honen inguruan egindako hainbat ikerketek oso garbi uzten dute hondakinak errausteko planta bat gertu edukitzeak minbizia edukitzeko probabilitateak handitu egiten dituela, hainbat medikuk eta zientifikok lehenagotik ohartarazita zutena. Baina erraustegi batek igortzen dituen substantziek (horien artean kaltegarrienak dioxinak eta furanoak dira),  osasunean kalteak sortzeaz landa, ingurumenean ere eragin kaltegarria dute; are gehiago Cementos Portlanden ondoan hainbat udalerri, parke natural eta  urtegiak daudela kontuan hartzen badugu.

 Bai, esandako guztiaren ondoren, garbi dago bidegabekeri handi baten aurrean gaudela. Baina artikulu hau ez dut idatzi  soilik bidegabekeri hori salatzeko asmoarekin. Uste dudalako orokorrean orain arte esan dudana jakina dela. Goazen harira: Sakanako udalerrietan, eta beste zenbait lekutan, errausketaren aldeko mugimenduak indar handia hartu duela uste dut. Baina altsasuarra naizen heinean, jabetu naiz populazioaren zati handi bat auzi honekiko indiferentea dela. Eta kezkatzeko modukoa dela uste dut, gaia ez baita indiferentzia sortzeko modukoa: gure osasuna dago jokoan. Ez da ulerterraza maila horretako inposaketa baten aurrean jendeari gaiak bost axola izatea.

Indiferentzia  horren atzean, eta laburki esatearren , aurreiritziak daudela uste dut. Aurreiritziek Altsasun indar oso handia dute. Bai, egungo gizartearen osotasunean bezala. Baina Altsasun, nire iritziz, are eta nabarmenagoa da. Aurreiritziak daude zentzu eta alde guztietan. Hala ere, errausketaren inguruan, azpimarratu nahiko nuke aurreiritziak konbentziozkoak baino sorraraziak direla. Eta horri ezin zaio entzungor egin.

ELKARRIZKETA: XABIER USABIAGA

"Egungo txirrindularitza antzinakoaren oso parekoa da"

Xabier Usabiagarena da euskal kazetaritzako ahotsik ezagunenetarikoa. Irratian lan egindakoa, egun “Euskadi galdezka” eta “Gaur egun” saioetan aurkezle lanetan dabil, ETB1ek emititzen dituen txirrindularitza lasterketetan iritziemaile lana egiteaz gain. Txirrindulari izandakoa, 13 urterekin hasi zen bizikletaren gainean jo ta su, profesionaletara iritsi eta hirugarren urtean bihotzeko arazo baten ondorioz txirrindularitza profesionala utzi behar izan zuen arte. Horiek dira bere bi afizio nagusiak, kazetaritza eta txirrindularitza. Bata, txirrindularitzarekiko afizioa, gazte ameslari bat zela sortu zitzaion; bestea, kazetaritza,ezustean iritsi zen bere bizitzara.   

 

Pertsonaia polifazetikoa zara Xabier, txirrindularia izana eta egun kazetaria. Zure buruaz hitz egiterakoan, zer duzu nahiago, Xabier kazetariaz hitz egitea edo Xabier txirrindulari ohi eta txirrindularitza zaleaz?

 Kazetari ez, kazetari ez naizelako,  eta kazetaritza egin dutenei uste dudalako errespetu bat zor diegula. Beharbada aurkezle edo komunikatzaile bai, eginkizun hori betetzen dudalako, kazetaria izan gabe. Eta txirrindularioi ere bai, nolabait hori izan zelako kazetaritzara bidea eman zidana. Bide hori, egia esan, berezia izan da, baina agian ez hain arraroa azken urte hauetan kazetaritzak bizi izan duen egoera kontuan hartuta, hau da, lehen uste dut kazetaritza soila zegoela, informazio hutsa, eta gero informazio horrek nolabait kirol kazetaritzan bereziki informazio osagarri bat eskatu zuen. Informazio osagarri hori da kirolari edo kirolari ohiena, beste zerbait eskainiko zuen ikuspegi bat. Kazetariek, berez, kirola neurri batzuen barruan ezagutuko zuten, baina barruan bizi izandako batek nik uste dut beste zerbait gehigarria erants zezakeela. Bide horretatik, kazetaritza zerbait ikasi dut, ez unibertsitatean, arian- arian, eginean. Horrela, nire kasuan bidezkoena izango litzateke esatea gaur egun komunikatzailea naizela, baina ez kazetaria.

 Txirrindularitzari dagokionez, zure bizitzako aspektu garrantzitsu bat dela esan daiteke. Noiztik duzu honekiko afizio hain grinatsu hori?

 Afizioa 6-7-8 urte nituela sortu zitzaidan gutxi gora behera, auzoan bazelako afizionatutan ibiltzen zen gazte bat, eta hura entrenamenduetara joan eta etorrietan ikusita eta gero karrerak korritzen zituela, eta bizikleta bera ere deigarria egiten zitzaidalako... Ez nuen jarraitzen ez telebistan, ez irratian, baizik eta ikusiaren poderioz sortu zitzaidan afizioa. Gainera, etxean inoiz ez nuen erraztasunik izan karreretara joateko. Beraz, auzotar horri esker sortu zitzaidan afizio hori. Ondoren, bizikletan ibiltzen 12-13 urterekin hasi nintzen, eta esfortzu mota hori, edo norberaren buruaren kontra aritze hori, edo abiadura, edo batetik bestera ibiltzeko erraztasuna... zirela medio, ordutik izan dut grina berezi hori. Horretaz gain, egia da nazioarteko txirrindularitza ezagutu nuenean, beharbada afizioa orduan are gehiago areagotu zitzaidala, ze beste osagarri ba ere erantsi zitzaioan, hau da, mundua ezagutzeko aukera, beste kultura eta beste gazte batzuekin komunikatzeko aukera ere bai...

 Noiz hasi zinen lasterketetan parte hartzen?

 Lasterketan 13 bat urte nituela, infantiletan. Ia larunbatero herriren batean korrituz, eta harrez geroztik profesionaletara arte, profesionaletan gelditu behar izan nuen arte.

 Betidanik miresmen berezia sortu dizun txirrindularirik baduzu?

 Bai, nik uste dut miresmena, batez ere, gaztetako kontua izaten dela, eta nik 16-17 urte nituenean Greg Lemond, Bernard Hinault, Laurent Fignon, Eric Vanderarderen... Haiek denak ziren ondoen ibiltzen zirenak, baina Greg Lemond-ek  halako aire berri bat ekarri zuen, bere korritzeko moduak eta abarrek. Askotan gainera esplikatu ezin daitezken arrazoiengatik, zerbait berezia ikusten zaielako, gauza arrazionaletik kanpo daudelako, norbait ailegatu egiten zaizu, eta niri gehien ailegatzen zitzaidana Greg Lemond izan zen. Greg Lemond eta geroago Jan Ullrich.

 Nola eta noiz eman zenuen profesionaletarako jauzi kualitatiboa? 
 Jauzi hori 1991tik 1992ra eman nuen, afizionatutan lau urte egin eta gero. Afizionatutan galbaea estutu egiten da, eta orduan gero eta hobeto ibili beharra dago, konpetentzia handiagoarekin, gero eta adin desberdinetako jende gehiagorekin, gero eta nazioarteko karrera garrantzitsuagoak korrituz... Halako progresio egoki bat izan nuen kategoria honetan: txukun xamar hasi nintzen, ondoren hobetoxeago ibiltzen hasi nintzen, hirugarrengoan hobeto eta laugarrenean are eta hobekiago ibili nintzen, urte osoan lan txukuna eginda, eta bai itzuliak eta baita tituluak ere irabaziz. Horrela, urte horren amaiera, bi talde profesionalek deitu zidaten, batetik Unzuek eta Etxabarrik Banesto taldetik, eta bestetik Clas taldeak. Baneston  zalantza zegoen Delgadok taldea utziko ote zuen. Taldea uzten baldin bazuen hiruzpalau txirrindulari joango ziren berarekin eta orduan Baneston aukera bazegoen. Hala ere, horren zain egon gabe Clas-ek kontratua eskaini zidan, eta orduan 91ko Munduko Txapelketa korritu eta berehala hotelean bertan hitz egin nuen Juan Fernandez zuzendariarekin. Horrela, Clas-era mugitu nintzen 92an. 



Esperientzia ederra izango zen gero.

 Aparta. Munduko Txapelketan lehiatzeak eta profesionaletarako urratsak gaztetako bi amets gauzatzea suposatu zuten. Mundu berri bat, ezezaguna, ikusteko aukera lortu nuen, Europaren ezagutza eman zidana, eta ordura arte telebistan ikusten nituen izarrekin gela, bizipenak, mahaia, ideiak, elkarrizketak konpartitzeko aukera izan nuen. Izugarria izan zen. Nire iritziz, kirolak berak lehiatik kanpora dauzkan gauza asko eman zizkidan profesionaletara pasatzeak,  lehia bera ere baino gauza askoz ere aberatsagoak direnak.

 Ondoren Euskadi taldera mugitu zienen. Zein modutako aldaketa izan zen?

 Aldaketa, hasiera batean, oso itxaropentsua izan zen niretzat. 92/93 denboraldian ez nintzen oso fin ibili. Hala ere,  nire buruari konfiantza emateko lain egin nuen. Lesio batzuk izan nituelako ez nuen afizionatutako gorputzaldirik izan, baina zenbait emaitza lortu nituen, eta morrontza lanetan txukun samar ibili nintzen. Hirugarren urtetik aurrera itxaropena nuen beste jauzi kualitatibo bat emango nuela  eta profesionaletan duintasunez jarduteko modua izango nuela, eta horretarako Euskadi talde egokia zen: talde apala, etxekoa. Afizionatutan betidanik ibili ginenak han elkartu eta zerbait egingo nuelakoan nengoen. Hala ere, itxaropena berehala zapuztu zitzaidan, urtarrilean entrenatzen ari nintzela bihotzeko arazo bat sortu, otsaila osoa Madrilen pasa eta martxotik aurrera ezin izan nuelako ezer egin.  Horrek bizitza oso baten zapuztea ekarri zidan. 

Zapuzte horrek zer suposatu zuen zuretzat?

Hasiera batean hondamendia, ze 18 urterekin aita hil eta txirrindularitzaren aldeko apustu garbia egin nuen, ikasketak alde batera utzita. Beraz, ikasketa edo lizentziaturarik lortu ez, eta ustez jorra nezakeen bidea horrela tupustean gelditu zenean, “orain zer?” galdetu nion nire buruari. Goian zerua eta behean lurra, besterik gabe. Ez nintzen erabat lur jota gelditu, baina hondamendi handi samarra izan zen, bai, eta nora eza ere bai.. Aldi berean, horrelako egoera latzak ere halako mugarri bat suposatu zuen niretzat, eta ataka gaiztoan norbera dagoenean norberak amore eman edo indartu, besterik ez dagoela ikusi nuen. Nire kasuan, indartu egin nintzela esan daiteke, alternatiba bila hasi, ikasketa batzuk jorratzen hasi eta komunikazioaren aukera hau sortu zitzaidalako. 

Egoera zaila, txirrindularitzak egun bizi duena bezala. Azken aldian gertatu den guztia ikusita, behea jo duela uste duzu?

Seguru aski ez, zeren egoerak guztiek dute bat okerragoa, bai gure bizitzan, bai gure bizitza profesionalean. Batzuetan pentsatzen dugu zenbait egoeratan egonda  gauzak ezin duela okerrera egin, baina bizitzak  erakusten digu okerrera egitea beti dela posible. Txirrindularitzak okerrago egoteko bistan da oraindik tarte handia daukala, zeren txirrindularitzari begiratu ezkero ia-ia esan daiteke garai batekin alderatuta oparotasunean bizi garela: txirrindulariek inoiz baino gehiago kobratzen dute, txirrindulari kopuru handia dago, jarraitzaile kopuru izugarria dauka, talde profesional ondo egituratutakoak asko daude, beraz egoera ez da batere txarra. Taldeak desagertzen dira, baina, aldi berean, beste batzuk sortzen dira. Egia da txirrindularitzak inoiz izan duen izenik txarrena ere badaukala, eta halako kontraesan bat sortzen da hor. Oparotasuna bai, izen txarra ere bai. Izen txar hori iraganetik datorren zama bat da, baina une zailetan gertatzen den moduan, uste dut txirrindularitzak egoera latz hau aprobetxatu duela norabide egokia hartzeko, neurriak aldatuta, filosofia aldatuta (edo aldatzen ari dena behintzat)... Lehen esan bezala, egoera zailetan edo hondoa jotzen duzu edo aurrera egiten duzu, eta nire iritziz txirrindularitzak asmatu du edo asmatzen ari da aurrera egiten.

Izan diren polemika guztien inguruan, zergatik uste duzu dopinak txirrindularitzan beste edozein kiroletan baino oihartzun handiagoa duela?

Hor erantzun garbirik ez daukat, baino uste dut izan litekeela  gizartean dagoen aurreiritziarekin lotura duen  zerbait. Txirrindularitzan edo atletismoan, kirola norberaren gaitasun fisikoan bakarrik oinarrituta dagoenean, mundu guztiak ontzat ematen du zerbait hartu beharko dela mailarik onena emateko, edo jendeak normaltzat ematen duen mailatik gora ibiltzeko. Hori uste dut iraganetik datorren zerbait dela, jendeak ontzat eman eta horrela onartzen duena, inolako informazio, edo jakituria edo hausnarketarik egin gabe. Bestalde, beste kirol batzuek, nolabait ere arlo fisikoa eta taktiko-teknikoa jorratu behar den horietan, jendeari iruditzen zaio ona izateko beharbada fisikoa ez dela hain garrantzitsua, teknikak eta taktikak garrantzi handia duelako, esaterako futbolean edo saskibaloian. Aldi beran uste dut hori ere aurreiritzi bat dela, zeren futbola eta beste kirolak ere aldatu egin dira, eta denak dira gero eta fisikoagoak. Ronaldo oso ona da, batez ere, duen abiaduragatik, duen indarragatik, teknikoki ona izan arren. Messi ere hain ona da oso teknika ona daukalako, baina beste inor baino azkarragoa ere badelako, edo bere giharrek beste inorenak baino hobeto jasaten dutelako esfortzua. Beraz, hor ere dopinak badu bere eragina,eragin izugarria gainera. Baina jendearen aurreiritzian dago hor ez ote den beharrezkoa. Orduan, hor zerbait agertzen denean, beharbada jendeak uste du izen ona zikintzeko izan daitekeela, baino ez du bereganatzen informazio hori txirrindularitzan edo atletismoan bereganatzen duen bezala. Ez dakit hori den erantzun zuzena, baina erantzunetako bat izan daiteke, neronek nire bizitza pertsonalean eta kazetari adituekin  informazio ona eta benetakoa izanda, eztabaidatu izan dudalako futbolean dopina beharrezkoa den eta dopina izan den edo ez, eta mundu guztiak esan izan duelako ezezkoa. Gero denborak erakutsi du han ere izan, badela, eta nik orain ez dut inor salatuko oraindik badela esateko, baina izan daitekeela behintzat bai. Eta txirrindularitza adina kontrolatuko balituzte beste kirolak, uste dut han ere agertuko litzatekeela. Ez agertzearen arrazoia ez da beti izaten ez dagoenik, ez dela kontrolatzen baizik.

Horren harira, zuk uste duzu egun kirolek espektakulu izateko duten beharrak txirrindularitza dopinera eraman duela?

 

Ez. Kirolari batek ez du dopinera jotzen jendearengan pentsatuta, bere buruan ez dago inoiz espektakulua ematea. Kirolari batek dopinera edo beste edozein martingaletara jotzen du bere gabeziak onartzen ez dituen momentuan, edo bere bertuteak lortu nahi duen hori lortzeko nahikoa ez direnean. Aldamenean daukana menderatzeko gai ez denean, zerbait asmatu nahi du, eta jakiten badu badaudela zenbait bide, bide hori jorratuko du. Eta bide horietariko bat, noski, dopina da. Txirrindulari bat edo kirolari bat ez da dopatzen hiru mendate igotzeko, dopatzen baldin bada dopatzen da aurkaria baino azkarrago igotzeko, irabazteak dakarren onura lortu nahi duelako: dirua, onarpen soziala... Espektakulua ondorioz etortzen den zerbait da, hau da, kirolariek ez dute pentsatzen: “orain eraso bat joko dut jendea oso gustura jarriko delako”. Kirolariaren psikologian ez dago espektakulu hori berak sortu behar duenik. 

Zalegoak fidela izaten jarraitzen duela uste duzu?

Nik baietz uste dut. Beno, ustea baino gehiago, benetako arrazoi bat emateko datuetara jo beharko genuke. Azken urte hauetako telebista audientziek erakusten dute zalegoaren fideltasunak hor dirauela. Frantziako Tourra edo Giroa ikustea besterik ez dago. Gertatutako guztiak gizartearen ez-jarraitzaile kopuruan seguru aski etsipena eragingo du, edo bazterkeria beharbada, baina jarraitzaileen artean uste dut kopuruak ez duela behera egin.

Armstrongen aferaren inguruan berau biktima gisa definitu izan duzu. Zer dela eta?

Ez nuen horrela definitu. Eta hain justu ere idatzi nuen artikulua horretarako zen. Nik hor egin nuena kazetaritza joko bat izan zen, hau da, amu bat jarri, Armstrong biktima zela esanez, gero jendea azalpenera sar zedin. Azalpen hartan, argi eta garbi esaten nuen Armstrongek ez zuela biktimaren definizioa betetzen, egin nahi nuena zela garai batean ziklismoak zituen ezaugarrietan ñabardurak azaldu, jendeak uler zezan Armstrong zergatik dopatu izan zen. Eta esplikatu nahi nuen sistema berak,nolabait ere, protagonista guztiak harrapatzen zituela, eta handik kanpora ez zegoela ia txirrindularitzarik ere. Ezin zela sistematik kanpora ibili, ez ondo  ez gaizki. Bestalde, esan nahi nuen Armstrong ez dela errudun bakarra, denok ginela errudun. Neronen adibidea ere jarri nuen, berez dopina egin gabe ere nire filosofiaren baitan hura zegoelako, hau da, sistema hartako kide nintzelako argi eta garbi, nahiz eta ekintza bera ez egin. Orduan, biktima ez, erruduna da Armstrong, baina ez Armstrong bakarrik, sistemaren parte ginen ia %100a baizik.

Zuk uste duzu Armstrong errudun bakartzat hartu dela zazpi Tour irabazi zituelako?

Hori da. Eta nik Tourrik irabazi gabe Armstrongen adinako errua daukat, aukera izan banu, azken finean berdina egingo nukeelako. Nahiz eta azken erantzukizuna norberarena izan, sistemaren eragina eta indarra hain zen handia, handik ez zegoela ihesbiderik ere. Denok hartzen genuen onartutzat hura, eta ez zegoen hausnarketarik gainera zer zegoen ondo eta zer gaizki. Orduan, hausnarketa hori ez dagoenean,  norberak, eta 22 urterekin gutxiago, ez du jakiten erabakia zuzena edo okerra den. Hain bereganatua duenean egin beharrekoa hura dela eta mundu guztiak egiten duela, ez zaio iruditzen egiten ari den hori oker dagoenik. Eta badakit egungo gizartearen ikuspegitik begiratuta, eta batez ere pelotoiaren kanpotik begiratuta hori ulertzea ia ezinezkoa dela. Horregatik ulertzen dut jendearentzat oso ulergaitza dela 20 urte pasa eta gero orduko psikologia onartzea.

Txirrindularitzak antzina zuen xarma berreskuratzeko aukerarik ikusten al duzu?

Nik uste dut egungo txirrindularitza antzinakoaren oso parekoa dela, eta karrerak ikusi besterik ez dago. Edozeinek azterketa serio bat egingo balu, eta irudiak horren lekuko, garai bateko antzekotasun gehiago dauka duela 20 urtekoak baino. Nolabait txirrindularitzaren garai iluna hartuko bagenu, eta lasterketen bilakaera ikusi, eta egungo txirrindularitzaren bilakaera ikusi, askoz ere antz gehiago dauka 1970eko txirrindularitzarena 1990koarena baino. Ikuskizunean iraganera jo du, baina orain, orduan bezala, benetako txapeldunak benetakoak dira eta ez direnak ere bistan gelditzen dira. Garai ilun horretan dena askoz ere nahasiagoan ibili da, berezko izugarririk ez zuenak ere, laguntza artifizialak direla medio, txapeldun handien parera iritsi direlako. Horrela, nahasiago geratu da nor zen benetako txapelduna eta nor ez.

Gaiz zertxobait aldatuz, txirrindularitza utzi ostean kazetaritzaren munduan murgildu zinen. Zergatik erabaki zenuen alor honetan sartzea?

Ez nuen erabaki. Sortutako aukera baten bidea jorratzen hasi eta hari segitzea, besterik ez zen izan. Ni ez nintzen zer egingo nuen pentsatzen hasi. “Ikasi egin behar diat” esan nion nire buruari. Banuen ikasteko aukera urte pare batean, eta hizkuntzak ikasten hasi nintzen, eta informatika kurtso batera ere apuntatu nintzen. Biderik errazena edo naturalena txirrindularitzan jarraitzea zenez entrenatzaile eta zuzendari izateko titulua atera nuen Madrilen, eta bide hori jorratzen hasi nintzen, baina, aldi berean, komunikazioaren aukera sortu zitzaidan, nahigabean esan liteke. Horrela, kazetaritzak eman zidan aukera hori segi eta bide horretatik segitzea besterik ez dut egin, ez zen aldez aurretik erabakita nuen zerbait izan. Egia esan, ikaragarri gustatzen zait egiten dudana, eta ikasten ari naiz oraindik, prozesu horretan nago, eta uste dut oraindik erronkak baditudala.  Kazetaritzaren mundua, komunikazioarena bereziki, oso kitzikagarria eta motibagarria egiten zait.

Kazetaritzan baduzu erreferentzia gisa izan duzun pertsonarik?

Irratigintzan eman ditudan urteetan, uste dut adibide edo eredu bat izan dudala, Joxe Mari Apaolaza. Nik uste Joxe Mari euskal irratigintzan eta euskal kazetaritzan dagoen eredu eta adibiderik onena dela, duen kirolaren ezagutzagatik, narraziorako ahots aparta daukalako, euskara bikaina daukalako, egiten dituen lotura, intonazio eta bestelakoak ere eredugarriak direlako... Arrazoi askogatik bera izan da nire eredua. Ez du esan nahi imitatu dudanik, baina bai izan dela aintzakotzat gehien hartu dudan adibidea. Idazkerarako eta abar, beste era batera jorratu dut, nolabait literatura dezente irakurrita eta abar. Telebistan, aurkezletzan, denetarik ikusten dut. Nazioarteko erreferentzia bat ez, baina nazioarteko telebista eta aurkezleak ikusten ditut. Batez ere, uste dut aurkezle batek transmititu behar duela hitz sinple eta mezu ulerkorrekin halako patxada eta sinesgarritasun bat. Nire aburuz, patxada behintzat oso garrantzitsua da, hau da, tonu egokia mantentzea, inor builaka ez aritzea, albiste bat ematerakoan ez asaldatzea... Nire ustez hori da eredua, sinplea eta eraginkorra izatea.

Lan ugari egin dituzu urte hauetan zehar: esatari lana, txirrindularitzaren inguruko datu-bilketa, aurkezlea gaur-egunen...lan horien artean baduzu kuttunik?

 

Bizitzan bezala gertatzen zait kazetaritzan. Gauza asko gustatzen zaizkit: irakurtzea, kirola, bidaiatzea, argazkilaritza, idaztea... kazetaritzan ere berdin: irratigintza asko gustatzen zait, idaztea ikaragarri gustatzen zait eta aurkeztea ere oso gogoko dut, ez kamerak ematen duen protagonismoagatik, baizik eta  telebistan sortzen den magia horrengatik. Denak gustatzen zaizkit, edozein gauza egiten dut gustura. Nahiko moldaerraza naiz, edozein egoeratan topatzen dut lanean aritzeko motibazioa eta pozik egoteko arrazoiren bat.  


Txirrindularitzari buruzko datu baseari dagokionez, esfortzu handia suposatuko zizun ezta?

Nolabait ni egiten hasi nintzen formakuntza horretan datu-basea zegoen. Datu-basea eta informatika mundua 90. hamarkada erdian sortua zen, eta ni komunikazioaren munduan ari nintzenez nik nire buruari bai hori esan niola, hau da, ni aditu paperean saltzen zidaten Euskadi Irratian, baina orduan beste izen handi batzuk zeuden eginkizun horretan: Lejarretatarrak, etab. Xabier Usabiaga zein zen inork ez zuen jakingo bere palmaresagatik eta egin nuenagatik. Beraz, jendeak nik esandakoa kontuan har zezan zerbait gehiago behar nuen, ez irudia eta izena, baizik eta edukia. Eta edukia lantzen hasi nintzenean datu-basearen aukera ikusi nuen. Nik datu-base bat banuen buruan, beti izan naizelako zalea datuetara, baina informatikak aukera hori eman zidanez, uste dut oso makulu ona zela nor zer zen esatea, nork zer egin zuen, etab. Lan izugarria egin eta  gero lortu nuen lortu dudana.

Euskarri gisa zein duzu nahiago, telebista ala irratia?

Irratia gehiago jarraitzen dut. Irudiak oso onak badira, irudien mezua oso garbia da, baina beste askotan irudiak ez dira oso esanguratsuak. Adibidez, parlamentu baten barruko irudi batek ez du gauza handirik adierazten, parlamentu barruan  eztabaida sutsurik edo ez bada. Esan beharra daukat ni gehiago naizela edukizalea itxurazalea baino. Eta edukirako, irratia nahiago.

Hortaz, zure aburuz irudi batek ez du mila hitz baino gehiagoko baliorik?

Ez, irudi guztiek ez dute mila hitzek baino gehiago adierazten. Irudi oso onak beharbada bai, ze irudi batzuk ez dute hitzik behar, baina beste irudi askok mila hitzetik gora behar dute.

Komunikatzeko erraztasuna betidanik izan duzu?

Nik ez dut nire burua horrela ikusten. Kanpotik mezu hori helarazten didate, baina nik ez dut horrela denik ikusten. Norbaitek zerbait azaldu nahi duenean modu sinplean azaltzen badu edozeinek komunikatzen du ondo. Umetan horrelakoa nintzen edo ez? Eskolan egiten nituen lanak oso komunikazio onekoak ziren edo ez? Ez dakit. Beharbada gerora hori landu dudanez, agian ikasi egin dut eta abar. Nik prozesu oso naturala ikusten dut, ez dut izugarrizko ahaleginik egiten gauzak ongi komunikatzeko. Nahiko berezkoa, edo naturala, edo bere kasa ateratzen dena bezala ikusten dut. Ez dut uste esfortzu handirik ikusten egiten dudana egiteko.

EITBren etorkizuna zelan ikusten duzu?

Nire ustez EITBren etorkizuna baikorra da. Murrizketak direla eta ez dakit zein norabide hartuko duen, baina nik sinesten dut euskarazko komunikazio publiko batean. Baliabideak behar bezala erabilita, jendea behar bezala motibatuta, badago euskaraz albisteak kontsumitu nahi duen jenderik. Behar badela gainera. Uste dut EITBk ez komunikazioan bakarrik, baizik eta hizkuntzari ere laguntza handia eman liezaiokeela, eta laguntza hori eman behar diola. Agintarien lehentasunetako batek hori beharko luke, informazioa euskaraz hobestea, eta herri batek bere hizkuntzan munduaren berri jasotzea. Hausnarketa hori uste dut eginda dagoela, eta apustu hori egitekotan direla. Hortaz, EITBren etorkizunaren inguruan baikorra naiz.

Euskarak  uste duzu komunikabideetan paper garrantzitsua joka dezakeela?

Jokatu beharko luke, eta uste dut agintariek horren aldeko apustua egin beharko luketela. Baina ez soilik agintariek. Horren inguruan hipokresia pixka bat badago gizartean. Arazoak daudenean autokritika egin ordez besteei botatzen diegu errua. Nik uste dut gizarteak berak ere hasi behar duela euskarazko produktuak gehiago kontsumitzen. Batak bestea ekarriko du. Kontsumitzen bada, apustua ere argiagoa izango da; apustua egiten bada, kontsumitzaileak ere errazago etorriko dira. Oiloa eta arrautzaren dilemaren antzeko zerbait gertatzen da. Denok jarri behar dugu, bakoitzak bere aldetik, bere aletxoa, honek aurrera egin dezan. Fideltasuna oso garrantzitsua da, euskal  munduak aurrera egin badu eta oztopo guztiak gainditu baditu horregatik izan baita, batzuetan euskarak edo euskal munduak eman duen  maila ez punta puntakoa izanagatik ere halako fideltasun bat izan delako.  

Orain dela gutxi Euskadi galdezka saioan aurkezle lanetan hasi zara. Programa honek zer eskaintzen dio ikuslegoari?

Protagonista izateko zuzeneko aukera, kazetari izateko aukera. Bestela, herriari informazioa iristen zaio, baina beti kazetariaren galbaetik pasata, eta kasu honetan galbae hori desagertu egiten da. Kazetaria ez da protagonista, herritarrak baizik.  Denok kalean ditugun kritikak eta galderak galdetzeko aukera ematen die. Aukera hori 30 herritarrek dute, baina 30 herritarren ordezkaritza uste dut badela gizartean dagoenaren ordezkaritza bat. Uste dut aukera oso ona dela, eta formula ere egokia dela jendeak zuzenean, inoren filtrorik gabe, informazioa zuzenean eskatu eta jasotzeko.

Amaitzeko, galdera erretoriko bat: etorkizunerako baduzu proiekturik buruan?

Ez. Egia esan, eta zorionez, lan dezente daukat, eta batzuetan akaso pentsatu beharko nuke etorkizunean nora joan nahi  dudan, baina orain arte sortu zaizkidan aukerak jorratu eta uste dut bide onetik nabilela. Akaso,orain arte bezala,  bizitzak bidegurutze esturen batean jartzen badit hausnartu beharko dut nora joan beharko dudan, eta orduan beharbada hausnartuko dut. Neurri batean ez da ona, baina eguneroko gurpilean murgilduta  nabilenez, gurpil horri eragin eta hortik jarraituko dut, aparteko proiektu edo egitasmo handirik gabe. 

ALTSASU, EUSKALDUNA?

Blogari hasiera emateko gaiak pentsatzen ari nintzela, aproposa iruditu zitzaidan lehenengo sarrera Altsasun euskarak bizi duen egoeraz hitz egitea, nire egunerokotasunarekin lotura estua duelako eta gai honen inguruko hainbat aspektu oso esanguratsuak direla uste dudalako.

Lehenik eta behin, gustatuko litzaidake Altsasuko euskalkiari aipamen labur bat egitea. Altsasuko hizkera  zubi-euskalki bezala da ezaguna, aldaera desberdinen ezaugarriak biltzen dituelako. Horretaz landa, berezkoak dituen ezaugarriak ere baditu, bai sintaktikoki, bai lexikoki, baita aditzari dagokionez ere. Hala ere, jadanik ez du hiztunik, generazioetan barrena bere erabilera agortu egin da. Galera hori justifikatu nahian, herritar askok maiz esaten dute frankismoak herria gogor jo zuela, eta pentsaezina zela euskaraz jardutea. Beste batzuek errua duela hamarkada batzuk iritsitako etorkinei botatzen diete, esanez herri barruko harremanak asko erdaldundu zirela haiek etorri zirenetik. Nire ustez, sasi-argudio horiek ez dute inondik inora euskalkiaren galera justifikatzen. Frankismoaren eragina , gehiago edo gutxiago, euskal lurralde osoan pairatu zen, eta horrek ez zuen halabeharrez euskalkien galerarik ekarri. Gainera, hobena kanpokoei botatzea aitzakia oso merkea iruditzen zait. Gal ahal daiteke euskalki bat berau erabiltzen dutenen artean erabiltzen bada? 

 

                                                                                                         

Arazoa gure birraitonen generazioan hasi zen. Generazio horretan hasi zen euskararen erabilerarekiko mentalitatea aldatzen. Belaunaldi horrek bere gurasoengandik euskalkiaren lekukoa jaso zuen, baina lekuko hori kasu gehienetan ez zen iritsi gure aiton-amonen gizaldira. Mentalitate aldaketa horrek herriko giroa nabari erdaldundu zuen, eta kasu askotan euskararen erabilera, eta noski, euskalkiarena alde batera utzi zen. Bazeuden kasuak non gurasoek hemengo euskalkia jakinda alaba batek euskalkiaz mintzatzen bazekien eta besteak ez. Nire ustez, puntu honetantxe dago egungo egoeraren aitzindari zuzena.

Euskarak Altsasun azken urteotan izandako bilakaerari dagokionez, esan daiteke euskaldunon kopuruak gora egin duela: 1990ean biztanleriaren %13,5ak zekien euskaraz mintzatzen;  azken 20 urteetan kopuruak %12 inguruko igoera izan du, biztanleriaren %25a da euskalduna. Hortaz, gorakada benetan handia izan da, eta nabaria izan da Iñigo Haritza Ikastolak zein euskararen aldeko kolektibo desberdinek (AEK, Altsasuko Kima Euskara Taldea...)  egindako ahalegina.

Baina egungo egoera ez da dirudien bezain positiboa. Are gehiago, esango nuke egoera larritzeko modukoa dela. Honako datu honek ezin hobeki islatzen du egun Altsasuko karriketan euskarak bizi duen egoera: 1990ean euskararen kale-erabilera %5,3 zelarik, egungo kale-erabilera %8,5ekoa da. Hau da, azken 20 urteetan euskararen kale-erabilerak %3ko igoera izan du. Zein da arazoa? Euskaldunen kopuruak %12ko igoera izan duen arren kale erabileraren igoera oso eskasa izan dela (%3 inguru). Eta noski, biztanleriaren %25a euskalduna izaki soilik %8,5ak erabiltzen duela egunerokotasunean.

 

Esandakoa esanda, garbi baino garbiago dago jendeak euskara jakinda ez duela erabiltzen. Eta orduan denoi galdera berdina datorkigu burura: ZERGATIK? Galdera horri erantzuterakoan ohikoena giltzarria ohitura faltan dagoela esatea da, alegia, jende askok ez duela euskaraz hitz egiten gurasoek, bikoteak, lagunek euskaraz ez dakitelako, eta orduan erdaraz egitea ohitura bilakatzen delako. Dena den, niri erantzun hori hankamotza iruditzen zait, ohitura falta ez delako nahikoa euskaldunen artean euskaraz ez jarduteko. Edo, behintzat, ohitura falta horren atzean sakonagoa den zerbait dagoela uste dut, ohitura falta hori sorrarazten duena.

Nire aburuz, jendeak ez daki euskaraz bere sentimenduak transmititzen, egunerokotasunean bere emozioak plazaratzeko erdara erabiltzen du. Horretan datza lehentxeago aipatu dudan sakoneko arrazoi hori. Jendea gai da euskaraz hitz egiteko, baina erdarak ematen dion espresibitate gaitasunik ez du euskarak. Oso hedatuta daude “euskarak ez du balio haserrealdi batean pentsatzen duzuna adierazteko” edota “euskarazko biraoek ez dute gaztelaniazkoek duten gogortasunik” bezalako esaldiak, eta oso ongi islatzen dute arestian esan dudana. Bai, badakit esan dudana esatea oso erraza dela, eta familia erdalduna izanda euskaraz zure emozioak transmititzea ez dela horren erraza, egunerokotasunaren oinarririk ez dagoelako. Baina lerro pare bat lehenago aipatutako esaldiak familia euskaldunekoak diren pertsonek ere esanak dira.

Behin hori esanda, adinaren arabera  egiten den erabileraren inguruan badaude atentzioa deitzen didaten zenbait aspektu. Alde batetik, oso esanguratsua deritzot gazteen erdiak baino gehiagok euskara jakinda soilik %6,4ak erabiltzen duela. Egia da hirugarren adineko biztanleek are eta gutxiago erabiltzen dutela euskara, baina horren arrazoia oso sinplea da: oso gutxik dakite euskaraz mintzatzen. Euskaraz dakien adin tarterik nagusiena gazteena da, eta hala ere erabilerari dagokionez hirugarrena da, ume eta helduen atzetik eta agureen aurretik. Bestalde, arreta deitu dit ikusteak solasaldietan umeak badaude euskaraz gehiago hitz egiten dela: umeek parte hartzen ez duten solasaldien %5a euskaraz izanda, umeek parte hartuta kopuru horrek %13 ingurura egiten du gora. %8ko igoera. Gainera, matrikulazioen %75ak D ereduari dagozkio. Azken bi datu horiek garbi adierazten dute  umeen etorkizuna euskalduna izatea nahi dela. Agian jadanik gure generazioek zer eginik ez dutela pentsatzen dutelako, eta hurrengo generazioek aurrekoek egindako arazoak errepika ez ditzaten nahi delako. 

 Nik uste dudana zera da, konponbidearen gakoa hezkuntzan dagoela. Hezkuntza zentroek gai izan behar dute euskaraz espresatzen gai izango diren pertsonak sortzeko. Horretarako, egituraketa sakon bat egin beharko da, egun euskararen inguruan egiten denetik haratago joango dena. Txiki txikitatik haurrei irakatsi behar zaie euskara erdara bezain baliozkoa dela sentimenduak eta egunerokotasunaren parte diren sentsazioak adierazteko.Uste dut soilik horrela lortu ahal dela epe ertainean Altsasuko karrikak euskaraz betetzea. 

 

Azkenik, eta izenburuan dagoen galderari erantzunez, uste dut Altsasuko herria EZ dela euskalduna. Eta “euskaldun” hitzarekin ez dut esan nahi euskal herritar sentitzea, baizik eta euskara jakin, eta beronez mintzatzea. Aldarrikapenak egiterakoan ahoa euskarazko esaldiekin betetzen dugu, harrotasunez, gailentasun sentsazio batekin.“Euskaraz bizi nahi dut” esaten dugu, eta hori aldarrikatzeko badirudi mendiak mugitzeko gai garela. Baina egunerokotasunean, hizkuntza baten biziraupena benetan sustatzen denean (are gehiago hizkuntza gutxitu batez ari bagara), labankada sartzen diogu euskarari.  Eta ez dut artikulu hau amaitu nahi esan gabe nik ere erdaraz ugaritan egiten dudala; familia kenduta herrian ditudan gainontzeko harremanekin erdaraz egiten dut.

Behin erruduntasuna nork bere gain hartuta, konponbideak bilatu behar ditugu. Benetako konponbideak, hezkuntza oinarri izanen dutenak.