EMAKUMEA KOMUNIKABIDEETAN

Gaur egun, inoiz baino emakume gehiago aurki ditzakegu komunikabideetan. Emakumeek albistegiak aurkezten dituzte, atzerrira joaten dira albiste bila, beren iritzia plazaratzen dute edozein gairen inguruan. Hortaz, hedabideetan berdintasuna errealitate bat dela esan dezakegu? Galdera horri erantzuteko komenigarria da gizartearen eta komunikabideen arteko harremana aztertzea. Alde batetik, komunikabideak gizartearen ispilu zuzena direla hartu behar da kontuan, eta aintzat hartuta egungo gizartean oraindik ere sexuen arteko estereotipoak eta rolak guztiz finkatuta daudela, zentzuzkoa da pentsatzea komunikabideetan ere beste horrenbeste gertatzen dela. Eta komunikabideak gizartearentzat balio igorleak diren heinean, harreman hori gurpil zoro  bilakatzen da. Beraz, zaila dirudi planteatutako galderari baiezko erantzuna ematea. Euskal Herriko Bilgune Feministako kide den Saioa Iraolak garbi dauka desberdintasun egoera hori gizarteak sorturikoa dela: “Ez gara pareko errealitate batean bizi. Botere harremanetan oinarritutako jendarte batean bizi gara; hierarkia batzuk daude, bai balioetan, bai bizi eretan, eta guzti horrek gizarteko espazio desberdinetan bere isla dauka, sozio-ekonomian bezala komunikabideetan”

Datuek garbi hitz egiten dute. Erredakzioetan %66 gizonezkoak dira, eta emakumeak %33. Badago aldea, baina lehendabiziko begiratuan ez dirudi horren handia. Alta, gora begiratuta tarteak nabarmen handitzen dira: zuzendaritza postuetan soilik %23 dira emakumezkoak. Eta sakonago begiratuta, egoera beltzagoa da oraindik: zuzendaritzan dabiltzan emakume gehienak hedabide espainoletako filialetan daude, hau da, ez dira goi zuzendariak, organo zentraletik jasotzen dituzte aginduak, gizonen zuzendaritzapean dauden organo zentraletatik. Saioa Iraolaren iritziz, “kristalezko sabaia” bezala ezagutzen den fenomeno hori bi arrazoirengatik ematen da komunikabideetan eta ,oro har, gizartean: “Bi faktore ikusten ditut eragiten dutenak. Batetik, oraindik emakumeak gara zaintza lanetan nagusiki arduratzen garenak, orduan nolabait enplegua eta familia bateragarriak izateko askoz ere zailtasun handiagoak ditugu. Ikusten dudan beste faktorea da emakumeak dauden lekutan beti exijentzia maila bat dagoela emakumeekiko gizonekiko ez dagoena”

Alabaina, gauza ez da hor geratzen. Emakumeek erredakziotik goi karguetara iristeko trabak dituzten hein berean dituzte oztopoak unibertsitatetik hedabideetara salto egiteko. Horren erakusle da azkeneko hamarkadan Euskal Herriko Unibertsitateko kazetaritza fakultatean lizentziatuen %67 emakumezkoak izan arren (eta nota onenen %83 emakumeek lortu arren) ondoren komunikabideetan gizonezkoak jaun eta jabe izatea.

Dena den, kontuan hartzekoa da hedabidearen arabera emakumearen presentzia aldatu egiten dela. Alde batetik, komunikabide publikoek pribatuen aldean berdintasunaren gaia gehiago zaintzen dute, legeak baitio parekidetasunaren alde jardun behar direla (nahiz eta askotan kontuan ez den hartzen). Horren inguruan Euskadi Irratiko kazetari den Joxe Mari Apaolazak garbi dauka komunikabide publikoen eta pribatuen artean desberdintasun nabari bat dagoela parekidetasunari dagokionez: “Komunikabide pribatuetan urte askotako inertzi bat dago, eta askotan talde txiki bat da talde osoaren kontrola daukana. Hauek ere zainduko dute emakumezkoen presentzia, baina komunikabide publikoekin, alde horretatik, ez dago zer ikusirik”

Bestetik, Emakume kazetarien egoera profesionala EAEko komunikabide nagusietan tesiaren egilea den  Diana Riverok dioen bezala,  kontuan hartzeko modukoa da irudiaz baliatzen diren hedabideetan eta berriagoak direnetan emakumeek pisu handiagoa  dutela:  “Prentsan emakume gutxiago daude. Telebistan eta irratian, ordea,  emakume gehiago daude. Nik uste dut horrek irudiarekin lortura duela eta baita telebista eta irratia hedabide berriagoak direla, beraz tradizio hain matxistarik ez dute”

Hedabideen arteko desberdintasunak desberdintasun, garbi dagoena da emakumeak bigarren plano batean daudela. Baina, nola lor daiteke komunikabideetan benetako sexu berdintasuna? Zein aurrerapauso eman daitezke? Emakunde-ko komunikazio arduraduna den Karmele Jaioren iritziz,  aurrerapauso bat izango litzateke emakumeak aditu bezala agertzea. Gainera emakumea medioetan estereotipoetatik libre azaltzea funtsezkotzat jotzen du.

Bere aldetik, Euskal herriko Unibertsitatean kazetaritza irakaslea den Alazne Aiestaranek garbi dauka egoerak hobera egin ahal izateko gizartea errotik aldatu behar dela: “Gizarte osoaren mentalitate aldaketa behar da. Bai nagusien eta bai umeen zainketa erdibana izatea.Bestela ezinezkoa da. Nik laguntzen ez badiot beste pertsonari edo berak ez badit laguntzen niri ez dut denborarik izango hori kontziliatzeko”

SAKANA: IKASLEEN %80a D EREDUAN MATRIKULATU DA (AUDIOA)

ERREPORTAJEA: LANGABEZIA SAKANAN

Sakana, oasirik gabeko desertua

Langabetuen kopurua 1700era iritsi da, azken lau urteetan langabezia %160 igo delarik.

Basamortua bailitzan, lehor, antzu, idor dago Sakana. Krisiak jo aurretik ekonomikoki Euskal Herriko eskualderik indartsuenetakoa zen, sare industrial boteretsu batez hornituta zegoelarik. Hala ere, lanpostu gehienen iturburua zen sare industrial hau erabat suntsitu du krisiak urte hauetan, langabezia maila izugarri igoaraziz. Hortaz, esan genezake bai krisiaren aurretik bai orain Sakana Euskal Herriko erreferente bat dela, baina egoera oso desberdinean: ahalmen industrialagatik garai batean, ikaragarrizko mailara iritsi den langabeziaren portzentajeagatik egun. Alta, Sakana halabeharrez sortutako mortua baino gehiago da, Nafar Gobernuak ere ihartze prozesu horretan  zeresana izan duelako. Gauzak horrela, eta etsipena gorputzean duten arren, ibarreko biztanleek behin eta berriz elkartasuna erakutsi dute egoera beltzenean daudenekiko, eta garbi dute beharrezkoa dela indarrak batzea eta kalera ateratzea egoerari konponbidea eman nahi bazaio.

Iñaki Berastegi eta Eñaut Agirrebengoa

Ez da txantxetakoa Sakanak egun bizi duen egoera. Momentu honetan lau biztanletatik bat lanik gabe dago,  bertako enpresa esanguratsuenetako asko itxi egin dituztelarik. Lehena Ziordiko Dinescon enpresa izan zen, ateak 2008ko abenduan itxi zituena, 98 lanposturen galera ekarriz.Ondoren Ispordhing, RECINDSA, GAMESA edo ARFE bezalako lantegien itxierak etorri ziren. Azken lantegi honen kasuak oihartzun berezia izan zuen,  enpresako gerentea izan zen Ramon Arzaren gestioak urte askotan zehar fidagarritasun berezia erakutsi zuen enpresa hondamendira eraman zuelako. Krisia sartu zenean  gerenteak beste alde batera begiratu zuen, zorrak gora egin zuen, produktu asko beren kostuaren azpitik saldu ziren, langileei soldatak atzeratzen joan ziren, eta horrek guztiak enpresaren itxiera eta berau osatzen zuten 157 langileen kaleratzea ekarri zuen. Hori guztia gutxi balitz, eskualdeko enpresarik handiena den Sunsundegi ez da denboraldirik onena pasatzen ari (gobernuari aurkeztu zitzaion azken bideragarritasun planaren arabera, 78 langile kaleratuko lirateke).

Hainbeste enpresaren itxieraren eta enplegu erregulazio espedienteren ondoren, CCOOren Ikerketa Bulegoak argitaratutako langabeziaren maparen arabera Sakanan lau urtetan langabeziak %160 egin du gora, Nafarroan Baino 49 puntu gehiago. Igoera hori are nabarmenagoa da ibarraren mendebaldean, ia enplegu osotik herrialdeko langabezia tasarik handiena izatera pasa baita. Gainontzekoetan langabeziaren igoera Nafarroaren parean dagoela esan daiteke.  Generoari dagokionez, azken 4 urteetan emakumezkoen langabeziak %10eko jaitsiera pairatu du, %60tik %50era pasa baita. Hala ere, datu hori ez da dirudien bezain baikorra, jaitsiera ez delako emakumeen lan egoeraren hobekuntzaren ondorioz etorri, baizik eta gizonezko gehiago geratu direlako lanik gabe. Adinari dagokionean, langabeziak eragin berezia izan du 36 eta 45 urte arteko biztanleengan, baina gazteen egoera ere ez da batere ona, izatez oztopo handiak dituztelako lan-merkatuan sartzeko, eta, gainera, azken urte hauetan populazioa nabarmen zaharkitu denez, lan eskatzaile gazteen kopuruak ere behera egin du.

Industria zaharkituaren ondorio

Sakana historikoki industriaren inguruan bildu den lurraldea edo bailara izan da. Ibarrean altzairuzko galdategi handiak izan dira nagusi, non sakandarren gehiengo batek lan egiteaz gain kanpotik jendea ekartzen zuten enpresa asko zeuden. Enpresa handi horiek familia enpresak izaten ziren gehienetan, kualifikazio baxuko langileria kontratu ohi zuten enpresak, mozkinak lortzean nagusien artean banatzen zirelarik.

Krisiaren arrazoiei buruz hitz egitean,Sakanako sindikatu nagusien artean aipatzen den termino nagusienetako bat autokonplazentzia da, hots, enpresa handien jabeek mozkinak berriro euren enpresan inbertitu beharrean irabazi horiek gordetzea. Fenomeno honen ondorioa begi bistakoa da, ehundura industrial zaharkitua. Enpresak zaharkituak gelditu dira Sakanan, I+G-an eta enpresak hobetzeko inbertsioak ez ziren egin garai haietan eta zaharkituta geratu dira bailara honetako enpresa handi haiek. Hala ere, krisia azaldu aurretik Sakanan enplegu suntsiketaren zantzuak ematen hasi ziren. 2005-ean egindako zenbait aurreikuspenen arabera 2010-erako Sakanako enpleguaren %30a suntsituko zen, batik bat lehen aipatu ditugun enpresa zaharretako enplegua. Gaur egungo datuei erreparatuz, enpleguaren %32 suntsitu da Gizarte segurantzan altan daudenak kontuan hartuta, eta hori enpresen aurreikuspen faltagatik  izan dela azpimarratu zuen Sakanako LAB sindikatuko zuzendari Gaizka Uhartek.

Nafarroako Gobernua entzungor

Bertako enpresek egin dituzten akatsez gain, herritarren eta hainbat eragileren  ustez erruaren zati handi bat Nafar Gobernuarena da, ez duelako sekula eskua luzatu egoera konpontzearren. Inbertsioak egiterakoan, nahiago izan du beste eskualde batzuetako enpresetan inbertitu, eta Sakanako biztanleek, sindikatuek eta hainbat politikarik esandakoari  ez dio inongo jaramonik egin. Gaizka Uharteren aburuz, gobernuaren aldetik estrategia bat dago, “Estrategia Territorial de Navarra” izenekoa, Sakanaren eta berarekin mugan dauden euskal eskualdeen arteko sinergiak apurtzea bilatzen duena, Nafarroa isolatu bat lortzeko asmoz.  Sakanako ELAko arduraduna den Gorka Viergek gobernuaren indiferentzia horren atzean arrazoi ideologikoak daudela garbi dauka: “Nafar Gobernuak badaki hemen ez daukala indar askorik. Hortaz, nahiago dute enpresak beste leku batzuetan kokatzea. Hori garbi ikusi zen Trensa-ren kasuan, CAFen enpresa  bat zena, bere kokalekua erabakitzerakoan aukeran Altsasu eta Castejon edukita esfortzu handia egin zuelako Castejonen kokatzeko”.

Hala ere, baloia ez dute denek gobernuaren teilatuan jartzen. Sakanako CCOOko arduraduna den Maite Baleztenaren ustez, gobernuaren partetik eremu guztiek antzeko tratua jaso dute:   “ Nire iritziz, Nafar Gobernuak ez du Sakana zangotrabatu. Enpresa bat toki batean edo bestean jartzearen erantzukizuna ez da gobernuarena, enpresariena baizik, hauek erabakitzen baitute beren enpresa toki batean edo bestean kokatu, dena delako arrazoiengatik”.

“Sakana ez da ixten”

Egoera honen aurrean, sakandarrek maiz erakutsi dute beren sumina kalera ateraz. Asko etsituta sentitzen dira, denbora asko daramatelako langabezian, baina garbi dute etxean eserita geratuta ezer ez dela konponduko. Ezinbestekotzat jotzen dute karriketan beren borondatea plazaratzea euren bailaran bizitza duin bat eduki ahal izateko.

Joan zen martxoan manifestazio bat egin zen Iruñean, Sakana ez da ixten lelopean, non bi mila lagun bildu ziren, Sakandarrek lana ez baina elkartasuna eta adorea soberan dituztela erakutsiz. Eta manifestazio hori ibarreko biztanleen  kemenaren adibide bat baino ez da, greba bakoitzak eta antolatzen diren ekintza desberdinek jarraipen itzela izan ohi dutelako.

Era berean, gazteek ere badute zeresana aldarrikapenak egiterakoan eta egoerari konponbidea bilatzerakoan. Gorka Viergek garbi dauka: “gazteak antolatzea behar beharrezkoa da, bestela goitik eskubideak urratzen jarraituko dute”.

Urrunera begira

Ehundura industrialaren zahartzea kontuan hartuta, Nafarroako gobernuak Sakana premiazko berrindustrializazio gune izendatzea da eman beharko litzatekeen lehen pausua etorkizun argiago baten bidean. Hala ere, ez da aurreikusten Sakanan inbertsiorik egingo dutenik, soilik multinazional handien biltegiak ezarriko dira lanposturik sortzen ez  duten arren.  Sindikatu ezberdinen eta Sakanako langileen artean iritzi kontrajarriak eman dira etorkizuneko aurreikuspenen inguruan. Eredu propio baten aldarrikapena egiten dute ELA eta LAB-ek, Sakanatik proiektuak sortzea Sakanarako, nahiz eta multinazionalen etorrera ere ez duten baztertzen. Mobilizazioa eta antolaketa beharrezkotzat jotzen dute bi sindikatuek, eta baikor agertzen dira nahiz eta egoera larria bizi duen sakanak. CCOO-ko arduradunak aldiz etorkizun are beltzagoa irudikatzen du, langileriaren kualifikazio baxuan eta inbertsioak egiteko ezintasunean oinarriturik.

Lazaro Echeverria enpresako langileak mugagabeko greban

Lazaro Echeverria Sakanako eta Altsasuko sare industrialeko enpresa nagusienetako bat da. Enpresa hau Altsasuko harrobi nagusia da, lehengaiak saltzen dizkietelarik hormigoi planta ezberdinei. Gaur egun,  Abiadura Handiko Trenaren eraikuntzan ari diren hormigoi planta gipuzkoarrei saltzen dieten euren produktua. Altsasu mailan enpresarik handienetako bat izan da historikoki fakturazioari edo mozkinei dagokionez, baina azken urteotan krisiak gogorrago jo duen enpresetariko bat ere bada.

“Mozkinen eta lanaren jaitsiera dela medio, eta azken urtean legean sartu diren erreforma laboralak baliatuz, 6 langile kanporatu dituzte eta gainontzeko 19 langileei 10% jaitsi nahi diete soldata” azaldu zuen Gorka Viergek.   Lazaro Echeverria enpresak Altsasuk bizi duen Shock egoera baliatu nahi izan du gastuak murriztuz etekin berberak mantentzeko, kanporaketa eta soldata jaitsierez gain lanorduak luzatu nahi baititu zuzendaritzak.

Egoera honen aurrean langileak bikain antolatu direla dio Sakanako ELA-ko arduradunak, langileen aldarrikapen nagusia kanporatuak izan diren langileak berriz onartzea delarik. Gauzak horrela, langileak mugagabeko greba batean sartu direlarik, egun bi hilabete inguru daramate greban.  Lehen esan bezala,krisiak  enpresa altsasuarra biziki zigortu du, eta krisitik irteteko ahaleginen  hartutako erabakiek egoera asko okertu dute.

Lacunza Calor de Vida: krisiari pultsua  eginez

Lacunza Calor de Vida enpresa sakandarra 1940 urte inguruan sortu zen Altsasun( gaur egun Lakuntza herri sakandarrean dago kokaturik). Altzairuzko galdategi bat zen hastapenetan, 60ko hamarkadan egurrezko sukaldeak egiteari ekin zioten arte. Enpresa nafarrak garapen handia izan du sortu zenetik, produktuari eta fakturazioari dagokionez. 2007ko CE legeari erantzunez Lacunza enpresak bere produktu guztiak homologatzea lortu zuen,  kalitate handiko azken produktu bat lortuz.

Azken urteotan, sukalderako goi mailako tresneria espezializatua merkaturatzen aritu da. Enpresa honek duela urte gutxi merkatu berri batean beren produktua sartzeko aukera ikusi zuen, estufak,tximiniak eta gasarekin lotutako etxetresnen merkatua alegia, eta izugarrizko inbertsioak egin zituen makineria moldatu eta produktu berri horri irtenbide egokia emateko. Garapen hori dela medio, 130 langile ditu bere artean enpresa sakandarrak, geroz eta merkatu handiagoa lortzen ari direlarik. I+D-an egindako inbertsio erraldoi horiek kaudimendun bihurtu dute Lacunza enpresa, Sakanako gainontzeko enpresen aurrean. Sakanako industria zaharkitua geratu da azken urteotan, mozkinak banatu egin direlako berriro inbertitu beharrean eta Nafarroako gobernuak ez duelako dirurik sartu enpresa horiek berritzeko asmotan.

Kontuan hartua balio erantsia duten produktuak nagusitzen ari direla azken urteotan, soilik I+D-an eta enpresak berritzen inbertsio handiak egin dituzten enpresak atera dira zulotik,eta Lacunza Calor de Vida da horren adibide.

ELKARRIZKETA: MIKEL BUJANDA (EUSKALERRIA IRRATIKO ZUZENDARIA)

“Noizbait eskaintzen dugun komunikazio zerbitzuaz hitz egin nahiko genuke, ditugun oztopoez baino”

1988an sortu, eta geroztik 25 urte daramatza Euskalerria Irratiak ekinean. Iruñerriko euskal jendea komunikazio tresna batez hornitzeko sortu zen, eta oraindik ere horretan dihardu. Hasiera batetik, elementu bat defendatu du guztiaren gainetik: euskara. Euskararekiko morrontza da onartzen duen bakarra, edozein erakunde ofizial, alderdi politiko edo indar ekonomikorekiko menpekotasunik ez izatea funtsezko baloretzat baitu. Horren guztiaren isla dira irrati Iruindarraren zuzendaria den Mikel Bujandaren hitzak. Berarekin izandako solasaldian, irratiak defendatzen dituen ideiez gain, oso garbi utzi du irratiak sortu zenetik oztopo ugari gainditu behar izan dituela. Alta, uste du askotan oztopo horiez gehiegi hitz egiteak itzala egiten diola egunerokotasunean egiten duten jardunari.

Elkarrizketa Iratxe Monastegiko kalean duten egoitzan izatea iradoki zuen Bujandak, beharbada irratiak egunerokotasunean nola funtzionatzen duen erakusteko. Baita lortu ere. 13.pisu batean dago, eta kanpotik pisu normal bat dirudi. Barrualdea zertxobait miatzean, ikus daiteke ez dutela punta puntako lan-tresnarik, ezta inolako luxurik.Baina horrelakorik ere ez dute behar.  Ilusioa, konpromisoa eta esfortzua nahikoa dute berez irratirik handienak ere erraz izango ez lukeen zerbait egiteko: Iruñerrian euskarazko komunikazio zerbitzu profesional eta kalitatezko bat eskaintzea.

Euskalerria Irratia 1988.urtean jaio zen. Nola eta zein asmorekin eman zen sorkuntza prozesu hori?

Sortu lehenago ere sortu zen. Gure sozietatea “Iruñeko Komunikabideak” da, eta hau 1984an eratu zen. 84rako jadanik bazegoen zerbait egiteko asmoa. Iruñaldeko euskal jendearen  zerbitzuko komunikaziorako tresna baten beharra sumatzen zen. Pentsa ezazu garai horretan mugimendu handi samarra zegoela euskaltegietan, ikastoletan, gaueskoletan... Orduan, ikusten zen hutsa eta beharra bazegoela Iruñalde honetan. Jende euskalduna bazegoen, gero eta gehiago, baina euren arteko harremana egiteko modua behar zen. Aldi berean, orduan ezagutu zen EITB. Ez zen hemen entzuten, baina baten batek esan zuen interesgarria izan zitekeela hemen entzunaraztea, eta entzuteaz gain hitz egiteko espazio bat ere izatea. Horrela 1984an sortu zen sozietatea eta urte bat beranduago idazki bat eraman zuten diputazioko erregistrora, eskatuz, “ad cautelam”, lizentzia bat euskaraz arituko zen irrati batentzat. Horrela, prestaketak egin ostean lehenengo saioak emititu ziren. Egin zen lehen lana Euskadi Irratia Iruñean zabaltzea izan zen, 1986 inguruan, eta bi urte geroago, 1988an hain zuzen, pentsatu zen tokiko programak, hau da, hemen egindakoak ere gehitu behar zirela.  Geroztik 25 urte pasa dira, eta hortxe segitzen dugu  geure saioak ekoizten, baina gu programazio lokalarekin ari ez garenean Euskadi Irratiaren programazioa sartzen dugu.

Nolakoak izan ziren lehenengo urteak?

Ziurtasun gabekoak, baina, era berean, ilusioz beterikoak. Guk galdera bat egiten genion geure buruari: posible al da hemen euskara hutsez ari den irrati bat egitea? Izan ere, ez genekien  gure txalupa hau ibiltzeko adinako  urik zegoen gure inguruan. Egia esanda, prozesu gradual bat izan zen. Egunean 2 orduko saioa egiten hasi ginen, eta ondoren poliki-poliki joan ginen, hemen inguruko pertsona famatuen artean euskaraz aritzeko solaskideak bilatuz, programazioa betetzeko jendea bilatuz... Bagenekien ez zela gauza erraza izan behar, baina itxaropena bagenuen.

90ekoa izan zen parte hartu zenuten lehen lizentzia banaketa. Beraz, esan daiteke 23 urte daramatzazuela lizentzia gora lizentzia behera.

90ekoa izan zen lehen bizi izan genuen lizentzia banaketa, baina lizentziaren lehian irratia sortu zen momentu beretik sartu ginen. Garai hartan indar dezente zuten irrati libre eta alternatiboek, baina guk hasieratik garbi izan genuen euskaraz aritu behar zuen irratiak ez zuela izan behar alternatibo edo gisa horretakoa, baizik gizartearen erdialdera joan behar zuela, euskara tresna eta hizkuntza erabilia izateko hemen, Iruñerriko jendearen artean, ez marjinazio batean. Orduan, hasieratik beretik hasi ginen prestaketak egiten, begiratuz Nafar Diputaziotik aterako ote zen lizentziak banatzeko lehiaketarik. Berehala izango zela esan ziguten, baina atzeratzen joan ziren, Madrilen  lege organiko bat behar zelako, ondoren lege organiko horren garapena ekarri behar zuen plan tekniko bat, eta gero plan tekniko hori egin eta Gobernuak banatu behar zuelako. Gauzak horrela, banaketa azkenean 90ean egin zen.

Ze onura ekarriko lioke irratiari lizentzia edukitzeak?

Lehenik eta behin, eta lehen esan dudan bezala, lizentzia bat edukitzeak suposatzen du marjinazio egoera batetik at egotea, legeak ematen dituen babes guztiez horniturik egotea. Lehenengo babesa  ziurtasun juridikoa da, oinarrizko printzipio bat dena, nahiz eta nahiko abstraktua dirudien. Honek ahalbidetzen du norbera bere eskubideen jabe izatea eta garantia izatea egiten ari zaren hori egiten jarraitu ahal izango duzula. Etxe okupa batekin konpara daiteke: bertan, agian, luzaz egon zaitezke, baina etxeko nagusiari umorea aldatzen bazaio, egoera horretan zuk zail duzu eskubide hori defendatzea. Gauden situazioan babesgabetasun batean gaude, eta praktikan gertatu zaigu aitzakia tekniko batekin denuntzia bat etortzea, eta ondoren zigorra paperik ez izateagatik jartzea. Ziurgabetasunean bizi zara, agintarien arbitrariotasunaren menpe zaude. Horrez gain, lizentzia bat edukitzeak ekonomikoki ere onurak sortzen ditu. Orain ez horrenbeste, baina garai batean Nafar Aldundiak subentzio edo laguntza instituzionalak ematen zituen. Nik uste dut eskubidea izan behar dugula besteak dauden baldintza berean egoteko. Berez, euskaraz emisore bat Iruñean edukitzea erraza ez izanik, lizentzia bat ez edukita are eta egoera zailagoan gaude.

Hortaz, zuk uste duzu irratiak euskarazko programazioa emititzeagatik aurretiazko oztopoak dituela?

Bistan da hemen euskaraz dakien jendea gutxiengo bat dela. Beraz, gure publikoa oso murritza da, honek zenbait bereizgarri ematen dituelarik. Horietako batzuk onurak ere izan daitezke, gutxi izanik, horrek hurbiltasun eta konplizitate bat sortzen duelako. Baina, bestalde, guk uko egin behar diogu gizartearen gehiengoari, eta honek gisa guztietako arazoak sortzen ditu. Horien artean, aipagarriena dela uste dut solaskideak aurkitzeko zailtasuna. Horren inguruan, askotan honako galdera sortzen da: nahikoa da daukagun errepertorio hori irrati batek behar duen bizitasun eta dinamikotasuna edukitzeko? Gu baiezkoan gaude. Gainera, egoera aldakorra da, aldatuz edo hobetuz ere badoa. Erreparatzen badiogu egungo ordezkaritza parlamentarioari, euskaraz aritzeko gai diren jaun eta andereak  inoiz baino gehiago dira. Guretzat lehen ezinezkoa zen tertulia parlamentario bat egitea, eta orain hori egin dezakegu. Aipatutakoaz gain, bistan da gutxiengo batengana zuzentzeak zenbait kalte ekonomiko ere sortzen dituela. Izan ere, iragarleen bila zabiltzanean, lana ez da erraza izaten, hauek nahiago izaten dutelako gehiengo batera zuzentzea.

Zure ustez, zergatik hartu du Nafar Gobernuak Euskalerria Irratiaren kontrako horren jarrera irmoa?

Hori, lehenik eta behin, konstatazio bat da, begien bistakoa da horrela dela. Lehenago aipatu dut 90eko lizentzia banaketa, ondoren bigarren bat izan zen 97an, Iruñerako bi lizentzia bakarrik eskaini zituztelarik. Batetik, galde liteke nola izan litekeen Iruñean lizentzia horren gutxi banatzea, 25 urtetan hiru lehiaketa izanda Iruñerako soilik 6 banatu direlako. Lizentzia hauek gestio pribatukoak dira. Hemen, euskarazko irrati zerbitzu bat beste era batera egon zitekeen atenditua, irrati publiko gisa hain zuzen. Gauzak horrela, dagoen aukera bakarra antolatzen dituzten lehiaketa horietan parte hartzea da. Hor neurtu behar izaten ditugu indarrak gurea baino dezente indar handiagoa duten beste irrati sare batzuekin. Hala ere, konkurtso horietan parte hartu eta tranpa gehigarria egin behar izan dute, konkurtso hori irabazteko bidean izan garelako bai 97an baita orain ere, eta erabaki anomalo batzuk hartu behar izan dituzte proiektuak ebaluatzerako garaian. Epaileek erabaki dute, orain arte behintzat, Gobernuaren deliberazioak irregularrak izan direla. Hala ere, 97koan ez zen horrela izan, gure aurretik lizentziak irrati lokal txikiei eman zitzaizkielako, eta hor ere gogotik egin behar izan zuten lan guri ukatzeko. Nire iritziz, UPNk ez du nahi Iruñaldean euskara errealitate bizi eta dinamiko bat izatea euren helburu politikoarekin kontraesankorra litzatekeelako euskararen presentzia indartsu bat. Zergatik hori? Horren erantzuna beraiek dute, beraiek azaldu beharko lukete. Garbi dagoena da UPNk bere aurreiritzi politikotik begiratzen diola euskarari. Aurreiritzi politikoak ditu berez kultur ondare bat den zerbaitekiko, eta hor ematen den jokoa eramanezina, antidemokratikoa eta antikulturala da.

Gobernuak Eukalerria Irratiaren ilegaltasuna argudiatzeko azkenaldian esan  du Euskadi Irratiarekin egiten duela konexioa. Honen inguruan zer iritzi duzu?
Hori orain esan digu, baina hasiera batean esan ziguten bideragarritasun ekonomikorik ez geneukala.Ondoren, 97an, tranpa bat egin ziguten, gure lehiakideei abantailak emanez. Eta oraingo honetan hori asmatu dute. Horixe besterik ez da, asmazio bat, eta perspektiba anitzetatik kontra egin ahal zaio. Batetik, esan beharrekoa da, Europako ikus-entzunezkoen irizpideak dioenez, ikus-entzunezko jarduera ez da soilik ekonomikoa, kulturala ere badela. Bestetik, garbi dagoela uste dut irrati eta telebistetan maiz ematen direla elkarlanak jabetza publiko eta pribatuen artean. Adibidez, hemen Nafarroan Gobernuak berak kudeatzen duen Instituto Navarro del Vascuencek elkarlanerako akordio bat egin du Navarra Television-ekin zenbait saio euskaratzeko. Gainera, aipatzeko modukoa da Euskalerria Irratia eta Euskadi Irratiaren artean ematen den harreman merkantila  Iruñeko Komunikabideak S.A. eta Euskadi Irratia S.A.ren artean ematen dela, harreman hori guztiz legezkoa delarik. Hori gutxi balitz, lehiaketa honen oinarrietan ez dago inongo eragozpenik guk proposatzen dugun elkarlana aurrera eramateko. Amaitzeko, uste dut garbi dagoela Iruñerriko euskal jendeari kalitatezko zerbitzua emateko produkzio lokalaz gain mundu zabaleko informazioa ere eskaini behar zaiola, eta irrati lokal batek horrelako informazioa emateko egiturarik ez badu, guztiz zilegi du euskaraz nazioarteko informazioa ematen duen irrati bakarrarekin elkarlanean aritzea.

Aurrera egiteko indarrak nondik atera dituzue,  bete beharreko baldintza guztiak bete dituzuen arren behin eta berriz marjinatu zaituztetela ikusita?

Horren inguruan gauza bat oso garbi utzi nahi dut: Euskalerria irratiaren inguruan idazten eta hitz egiten duten gehienek beti irrati honek dauzkan arazo eta ezintasunak ateratzen dituzte. Horren harira, nik beti esaten dut gauza bat dela egiten digutena,eta beste bat dela guk egiten duguna. Gu egunez egun komunikazio zerbitzu bat ari gara eskaintzen, eta noizbait nahiko genuke hortaz jardutea, ditugun oztopoez baino. Egia da oztopo gehigarri batzuk gainditu beharra dugula, baina, gurean, muinean dagoena egiten dugun lana da, edo egiten dugun lan horren balioa. Iruñeko euskal jendearen zerbitzuko tresna bat eskaintzen ari gara, euskarak hemen balio funtzional bat izan dezan. Hori da gure eginbeharra, eta horrek ematen digu aurrera jarraitzeko indarra eta gogoa.

Herritarren zein instituzio ugariren babes eta oniritzia jaso duzue. Norainokoa izan da babes hori?

Irratia lan talde txiki batek osatzen du, baina kolaboratzaile sare zabal batekin. Gainera, badugu elkarte bat, Euskalerria Irratia Elkartea hain zuzen, eta honen bidez jendeak urtero kuota bat ordaintzen du, bere borondatez. Egiten duguna lan kolektibo bat dela esan daiteke. Garbi dago euskarari lotuta dauden pertsona eta instituzioak egonda laguntza etortzen dela. Baldintza horixe da, euskara maite izatea. Ez da sekretupean gorde behar ere hemen Nafarroako agintaritzan baino sentiberatasun  handiagoa topatzen dugula Gasteizko erakundeetan, euskarari balioa ematen diotelako. Nahiz eta administratiboki edo politikoki beste erkidego bat izan hau, euskararen lurraldea ez dago definitua zatiketa politiko-administratiboarekin, beste dimentsio batean dagoela esan daiteke.

Apirilaren 18an hitzordua daukazue Europar Parlamentuan, zuen egoera zuzenean plazaratu ahal izateko. Ekitaldi honen gainean  esperantza handiak jarri al dituzue?

Konkretuki, Estrasburgon Intergrupo esaten zaion azpi-batzorde baten izan behar da, eta pentsatzekoa da bertan harkorrak izan litezkeela bertan daudenak. Oro har, Europako erakundeetan badugu itxaropena. Europako Kontseiluko adituen komiteak, hizkuntza gutxituen gutunaren betearazpenaz arduratzen denak, orain arte egin dituen txosten guztietan ardura hartu du gure egoeraz, eta gomendio batzuk egin ditu. Europako Kontseiluan gutxienez badago sentiberatasuna. Europako Parlamentuan aukera dugu batzuk ohartarazteko hemen gertatzen denaz, eta uste dut hemengo agintariei belarritik tira egiteko modu bat izanen dela, eta ez bereziki zoriontzeko, baizik eta duten portaera kritikatzeko eta aldatu beharra dutela adierazteko. Estrasburgoko Tribunalera ere eramana daukagu auzia, eta horrek ez dakit zer erritmo eta zer martxa eramango duen, baina hor dago.

Lizentzia alde batera utzita, zer uste duzu hobetu dezakezuela komunikabide gisa?

Asko, asko (karkar). Alde batetik, gehiagotara iritsi beharko genuke. Gu lan talde ttipi batean gabiltza jardunean, eta hori proportzioan dago egun hemen inguruan dagoen euskaldun kopuruarekin. Proportzioa mantendu behar dugu beti. Euskaldungoa zenbat eta handiagoa izan Iruñean, horren neurrikoa izan behar du gure zerbitzuak. Hortaz, guretzako gai nagusia euskararen erabilpen funtzionala handitzea da. Nire ustez, Iruñerrian euskara askoz ere gehiago entzun beharko litzateke, eta egoera hori aldatzeko ekinean dihardugu, bai eskaintzen, baita hartzen ere. Esan daiteke biak, bai hartzaile baita emaile papera jokatzen ditugula.              

Zure ustez zein da igortzen duzuen programetatik entzuleek gehien estimatzen dutena?

Ez nuke programa jakin bat bereziko. Nire ustez jendeak gehien estimatzen duena da irrati hau mintzaleku kolektibo bat dela,hemen Iruñea aldean euskaraz ari eta mugitzen den guztiaren mintzalekua. Gainera, beste eskualde batzuetatik  hona etortzen den euskal jendearen erakusleihoa ere bada. Garbi dago badagoela espazio bat espezifikoa soilik euskaraz hitz egiten duenari interesatzen zaiona, eta irrati honek aukera ematen du euskarazko toki, foro, etab. promozionatzeko. Hortaz landa, egunak dituen ordu askotan euskaraz ari den tresna bat gara, tokikoaz, gertukoaz hitz egiten duena, eta jendeak hori ere kontuan hartzen du.

Zuen filosofia edonolako erakunde ofizial, alderdi politiko edo indar ekonomikorekiko menpetasunik ez izatean datza. Egungo komunikabide gehienak menpekoak izaki, nola lortu daiteke menpekotasun horretatik at bizitzea?

Guk gauza bat oso garbi daukagu: guztien zerbitzura baina ez inoren menpean; zerbitzua bai, baina morrontza ez. Agian kaskagogor izateak eraman gaitu horretara, edo ideiak garbi izateak. Guretzat euskara da elkarganatzen gaituena, eta ez beste ezer. Dena den, gure burua ere ezin dugu eredu gisa jarri. Saiatu saiatzen gara, guretzat bidea sozietateko kideen artean pluraltasuna egotean datza. Alderdi politiko eta zenbait mugimendu sozialekiko distantziak markatzen saiatzen gara. Hizkuntzaren erabilera promozionatzeko sortzen diren mugimenduetan buru belarri sartzen gara, baina bestelako kausengatik sortzen diren mugimenduekiko beste konpromiso maila batzuk hartzen ditugu, distantziak markatuz. 

Nola deskribatuko zenuke egungo  euskal irratigintzaren egoera?

Nik irratiak beste komunikabideak baino gehiago maite ditut, baina badakit medio batzuk inpaktu gehiagokoak direla. Alta, irratiak beste komunikabideek ez dituzten ezaugarri batzuk baditu: berehalakotasuna, hurbiltasuna, arintasuna... Hortaz gain, badu indar bat besteek ez dutena, eta noski, irratia entzutea bateragarria da beste jarduera bat egitearekin. Beste medio batzuek akaparatu egiten dute hartzailearen arreta guztia. Ikus-entzunezko lengoaiak egun garrantzi handia duen arren, ahozkoak uste dut oraindik baduela bere garrantzia, eta gure bezalako hizkuntza txikian irratia oso elementu polita da hizkuntzaren aldeko konpromisoan aritzeko. Bestalde, euskal irrati ekoizpenean uste dut kalitatea badela, eta hor, bereziki, Euskadi Irratia nabarmenduko nuke. Horren inguruan, lehenago aipatu dudan konexio-deskonexio jokoa euskarazko irratietan oso gutxi lantzen dela uste dut, eta fenomeno hori inoiz ulertu ez dudan zerbait da. Euskadi Irratiak bere programazioak zentralizatuta egiten ditu 24 ordutik 24, eta gero badira irrati lokal asko, soilik programazio lokala lantzen dutenak. Erdarazkoetan, berriz, produkzio lokalaz landa,  sarean, katean, informazio zentralizatua dute, eta nik uste dut euskal irratigintzan ere konbinazio interesgarri eta emankorra izan litekeela, eta gure kasuan, hein batean, badela.

Era berean, azken urteetan euskararen arloan komunikabideetan hobekuntzarik sumatu duzu?

Bai, zalantzarik gabe. Fase ugari izan dira, baina hizkuntzaren kalitate aldetik, eta ahozkotasunari dagokionez, uste dut hizkera funtzional, eraginkor eta malgua lortu dela, eta horren inguruan aurrerapauso handiak eman direla. Esan daiteke gaur egun prosa periodistiko landu bat dugula, erabiltzearen eta hitz egin beharraren poderioz sortu dena, eta uste dut oraindik gehiago aberastu daitekeela. 

AURREIRITZIEN INDARRA

Duela astebete 4500 lagun inguruk Altsasuko kaleak bete zituzten errausketaren aurka. Mobilizazio historikoa izan zen Sakana mailan, oso gutxitan ikusi ahal izan delako horrelako jendetza kalera ateratzen zerbait aldarrikatzeko. 2010ean Nafar Gobernuak hondakinen kudeaketa plana onartu zuenetik, hainbat manifestaldi egin dira, baina jendetsuena, dudarik gabe, joan zen larunbatean egin zena izan zen. Horren arrazoietako bat 3 Mugak Batera plataformak eginiko deialdiari Sakanatik kanpoko herritarrek emandako ihardespen itzela da, Sakandarrez gain, Ameskoako, Goierriko eta Arabako lautadako herritar ugari gerturatu zirelako Altsasura.

Alta, mobilizazio hau ez zen soilik kopuruan izan esanguratsua. Izan ere, nekez ikus daiteke errausketa planaren aurkakotasunak lortu duen adostasunik: manifestaldiaren deialdiarekin bat egin zuten Bildu, EAJ-PNV, Equo, Ezker Batua-Berdeak, Aralar, Geroa Bai eta IUN alderdiek, ELA, LAB, EHNE eta UAGA sindikatuek eta kulturaren alorreko zenbait pertsona famatuk, Bernardo Atxagak kasu. Hortaz, berebiziko garrantzia duen afera baten aurrean gaudela esan daiteke, garbi baitago atzetik pisu handia duen zerbait egon behar dela bat-etortze maila hori erdiesteko.

Nafar Gobernuaren jarrera despota gisa defini daiteke. Entzungor egin die bai Sakandar herriari, bai udalerriei, bai sindikatuei, bai alderdiei, bai beste motatako eragileei ere. Denon gainetik pasa eta Olaztiko porlandegiaren jabe den FCC multinazionalari baimena eman dio hondakinak bertako labeetan errausteko. Horrela, Nafar Gobernua aise desegingo litzateke hondakinez, errentagarritasun handia lortuz, eta FCCk diru laguntza handiak lortuko lituzke (erretako tona bakoitzeko diru dezente kobratu ohi da, eta teknika honen bitartez ustez CO2 gutxiago emititzen da, arrazoi horregatik ere diru-laguntzak jasotzen direlarik). Hala ere, diru-laguntzak lortzeak ez du esan nahi Olaztiko plantako langileen egoera hobetuko litzatekeenik, hauek zementua egiteagatik kobratzen baitute, eta egun eraikuntzak bizi duen krisi sakonaren ondorioz garbi dago zementuaren eskaera geroz eta txikiagoa dela.  Beraz, FCCk errausketa planarekin egingo lukeena langileen gainetik negozioa egitea da.

Baina honen inguruan larriena iruditzen zaidana zera da, errausketa planta batek eta are gehiago Olaztin egin nahi denak (beharrezkoak diren hainbat segurtasun neurri ez daude planifikazioaren barruan) osasunean eragin  oso negatiboa izango lukeela. Izan ere, gai honen inguruan egindako hainbat ikerketek oso garbi uzten dute hondakinak errausteko planta bat gertu edukitzeak minbizia edukitzeko probabilitateak handitu egiten dituela, hainbat medikuk eta zientifikok lehenagotik ohartarazita zutena. Baina erraustegi batek igortzen dituen substantziek (horien artean kaltegarrienak dioxinak eta furanoak dira),  osasunean kalteak sortzeaz landa, ingurumenean ere eragin kaltegarria dute; are gehiago Cementos Portlanden ondoan hainbat udalerri, parke natural eta  urtegiak daudela kontuan hartzen badugu.

 Bai, esandako guztiaren ondoren, garbi dago bidegabekeri handi baten aurrean gaudela. Baina artikulu hau ez dut idatzi  soilik bidegabekeri hori salatzeko asmoarekin. Uste dudalako orokorrean orain arte esan dudana jakina dela. Goazen harira: Sakanako udalerrietan, eta beste zenbait lekutan, errausketaren aldeko mugimenduak indar handia hartu duela uste dut. Baina altsasuarra naizen heinean, jabetu naiz populazioaren zati handi bat auzi honekiko indiferentea dela. Eta kezkatzeko modukoa dela uste dut, gaia ez baita indiferentzia sortzeko modukoa: gure osasuna dago jokoan. Ez da ulerterraza maila horretako inposaketa baten aurrean jendeari gaiak bost axola izatea.

Indiferentzia  horren atzean, eta laburki esatearren , aurreiritziak daudela uste dut. Aurreiritziek Altsasun indar oso handia dute. Bai, egungo gizartearen osotasunean bezala. Baina Altsasun, nire iritziz, are eta nabarmenagoa da. Aurreiritziak daude zentzu eta alde guztietan. Hala ere, errausketaren inguruan, azpimarratu nahiko nuke aurreiritziak konbentziozkoak baino sorraraziak direla. Eta horri ezin zaio entzungor egin.

ELKARRIZKETA: XABIER USABIAGA

"Egungo txirrindularitza antzinakoaren oso parekoa da"

Xabier Usabiagarena da euskal kazetaritzako ahotsik ezagunenetarikoa. Irratian lan egindakoa, egun “Euskadi galdezka” eta “Gaur egun” saioetan aurkezle lanetan dabil, ETB1ek emititzen dituen txirrindularitza lasterketetan iritziemaile lana egiteaz gain. Txirrindulari izandakoa, 13 urterekin hasi zen bizikletaren gainean jo ta su, profesionaletara iritsi eta hirugarren urtean bihotzeko arazo baten ondorioz txirrindularitza profesionala utzi behar izan zuen arte. Horiek dira bere bi afizio nagusiak, kazetaritza eta txirrindularitza. Bata, txirrindularitzarekiko afizioa, gazte ameslari bat zela sortu zitzaion; bestea, kazetaritza,ezustean iritsi zen bere bizitzara.   

 

Pertsonaia polifazetikoa zara Xabier, txirrindularia izana eta egun kazetaria. Zure buruaz hitz egiterakoan, zer duzu nahiago, Xabier kazetariaz hitz egitea edo Xabier txirrindulari ohi eta txirrindularitza zaleaz?

 Kazetari ez, kazetari ez naizelako,  eta kazetaritza egin dutenei uste dudalako errespetu bat zor diegula. Beharbada aurkezle edo komunikatzaile bai, eginkizun hori betetzen dudalako, kazetaria izan gabe. Eta txirrindularioi ere bai, nolabait hori izan zelako kazetaritzara bidea eman zidana. Bide hori, egia esan, berezia izan da, baina agian ez hain arraroa azken urte hauetan kazetaritzak bizi izan duen egoera kontuan hartuta, hau da, lehen uste dut kazetaritza soila zegoela, informazio hutsa, eta gero informazio horrek nolabait kirol kazetaritzan bereziki informazio osagarri bat eskatu zuen. Informazio osagarri hori da kirolari edo kirolari ohiena, beste zerbait eskainiko zuen ikuspegi bat. Kazetariek, berez, kirola neurri batzuen barruan ezagutuko zuten, baina barruan bizi izandako batek nik uste dut beste zerbait gehigarria erants zezakeela. Bide horretatik, kazetaritza zerbait ikasi dut, ez unibertsitatean, arian- arian, eginean. Horrela, nire kasuan bidezkoena izango litzateke esatea gaur egun komunikatzailea naizela, baina ez kazetaria.

 Txirrindularitzari dagokionez, zure bizitzako aspektu garrantzitsu bat dela esan daiteke. Noiztik duzu honekiko afizio hain grinatsu hori?

 Afizioa 6-7-8 urte nituela sortu zitzaidan gutxi gora behera, auzoan bazelako afizionatutan ibiltzen zen gazte bat, eta hura entrenamenduetara joan eta etorrietan ikusita eta gero karrerak korritzen zituela, eta bizikleta bera ere deigarria egiten zitzaidalako... Ez nuen jarraitzen ez telebistan, ez irratian, baizik eta ikusiaren poderioz sortu zitzaidan afizioa. Gainera, etxean inoiz ez nuen erraztasunik izan karreretara joateko. Beraz, auzotar horri esker sortu zitzaidan afizio hori. Ondoren, bizikletan ibiltzen 12-13 urterekin hasi nintzen, eta esfortzu mota hori, edo norberaren buruaren kontra aritze hori, edo abiadura, edo batetik bestera ibiltzeko erraztasuna... zirela medio, ordutik izan dut grina berezi hori. Horretaz gain, egia da nazioarteko txirrindularitza ezagutu nuenean, beharbada afizioa orduan are gehiago areagotu zitzaidala, ze beste osagarri ba ere erantsi zitzaioan, hau da, mundua ezagutzeko aukera, beste kultura eta beste gazte batzuekin komunikatzeko aukera ere bai...

 Noiz hasi zinen lasterketetan parte hartzen?

 Lasterketan 13 bat urte nituela, infantiletan. Ia larunbatero herriren batean korrituz, eta harrez geroztik profesionaletara arte, profesionaletan gelditu behar izan nuen arte.

 Betidanik miresmen berezia sortu dizun txirrindularirik baduzu?

 Bai, nik uste dut miresmena, batez ere, gaztetako kontua izaten dela, eta nik 16-17 urte nituenean Greg Lemond, Bernard Hinault, Laurent Fignon, Eric Vanderarderen... Haiek denak ziren ondoen ibiltzen zirenak, baina Greg Lemond-ek  halako aire berri bat ekarri zuen, bere korritzeko moduak eta abarrek. Askotan gainera esplikatu ezin daitezken arrazoiengatik, zerbait berezia ikusten zaielako, gauza arrazionaletik kanpo daudelako, norbait ailegatu egiten zaizu, eta niri gehien ailegatzen zitzaidana Greg Lemond izan zen. Greg Lemond eta geroago Jan Ullrich.

 Nola eta noiz eman zenuen profesionaletarako jauzi kualitatiboa? 
 Jauzi hori 1991tik 1992ra eman nuen, afizionatutan lau urte egin eta gero. Afizionatutan galbaea estutu egiten da, eta orduan gero eta hobeto ibili beharra dago, konpetentzia handiagoarekin, gero eta adin desberdinetako jende gehiagorekin, gero eta nazioarteko karrera garrantzitsuagoak korrituz... Halako progresio egoki bat izan nuen kategoria honetan: txukun xamar hasi nintzen, ondoren hobetoxeago ibiltzen hasi nintzen, hirugarrengoan hobeto eta laugarrenean are eta hobekiago ibili nintzen, urte osoan lan txukuna eginda, eta bai itzuliak eta baita tituluak ere irabaziz. Horrela, urte horren amaiera, bi talde profesionalek deitu zidaten, batetik Unzuek eta Etxabarrik Banesto taldetik, eta bestetik Clas taldeak. Baneston  zalantza zegoen Delgadok taldea utziko ote zuen. Taldea uzten baldin bazuen hiruzpalau txirrindulari joango ziren berarekin eta orduan Baneston aukera bazegoen. Hala ere, horren zain egon gabe Clas-ek kontratua eskaini zidan, eta orduan 91ko Munduko Txapelketa korritu eta berehala hotelean bertan hitz egin nuen Juan Fernandez zuzendariarekin. Horrela, Clas-era mugitu nintzen 92an. 



Esperientzia ederra izango zen gero.

 Aparta. Munduko Txapelketan lehiatzeak eta profesionaletarako urratsak gaztetako bi amets gauzatzea suposatu zuten. Mundu berri bat, ezezaguna, ikusteko aukera lortu nuen, Europaren ezagutza eman zidana, eta ordura arte telebistan ikusten nituen izarrekin gela, bizipenak, mahaia, ideiak, elkarrizketak konpartitzeko aukera izan nuen. Izugarria izan zen. Nire iritziz, kirolak berak lehiatik kanpora dauzkan gauza asko eman zizkidan profesionaletara pasatzeak,  lehia bera ere baino gauza askoz ere aberatsagoak direnak.

 Ondoren Euskadi taldera mugitu zienen. Zein modutako aldaketa izan zen?

 Aldaketa, hasiera batean, oso itxaropentsua izan zen niretzat. 92/93 denboraldian ez nintzen oso fin ibili. Hala ere,  nire buruari konfiantza emateko lain egin nuen. Lesio batzuk izan nituelako ez nuen afizionatutako gorputzaldirik izan, baina zenbait emaitza lortu nituen, eta morrontza lanetan txukun samar ibili nintzen. Hirugarren urtetik aurrera itxaropena nuen beste jauzi kualitatibo bat emango nuela  eta profesionaletan duintasunez jarduteko modua izango nuela, eta horretarako Euskadi talde egokia zen: talde apala, etxekoa. Afizionatutan betidanik ibili ginenak han elkartu eta zerbait egingo nuelakoan nengoen. Hala ere, itxaropena berehala zapuztu zitzaidan, urtarrilean entrenatzen ari nintzela bihotzeko arazo bat sortu, otsaila osoa Madrilen pasa eta martxotik aurrera ezin izan nuelako ezer egin.  Horrek bizitza oso baten zapuztea ekarri zidan. 

Zapuzte horrek zer suposatu zuen zuretzat?

Hasiera batean hondamendia, ze 18 urterekin aita hil eta txirrindularitzaren aldeko apustu garbia egin nuen, ikasketak alde batera utzita. Beraz, ikasketa edo lizentziaturarik lortu ez, eta ustez jorra nezakeen bidea horrela tupustean gelditu zenean, “orain zer?” galdetu nion nire buruari. Goian zerua eta behean lurra, besterik gabe. Ez nintzen erabat lur jota gelditu, baina hondamendi handi samarra izan zen, bai, eta nora eza ere bai.. Aldi berean, horrelako egoera latzak ere halako mugarri bat suposatu zuen niretzat, eta ataka gaiztoan norbera dagoenean norberak amore eman edo indartu, besterik ez dagoela ikusi nuen. Nire kasuan, indartu egin nintzela esan daiteke, alternatiba bila hasi, ikasketa batzuk jorratzen hasi eta komunikazioaren aukera hau sortu zitzaidalako. 

Egoera zaila, txirrindularitzak egun bizi duena bezala. Azken aldian gertatu den guztia ikusita, behea jo duela uste duzu?

Seguru aski ez, zeren egoerak guztiek dute bat okerragoa, bai gure bizitzan, bai gure bizitza profesionalean. Batzuetan pentsatzen dugu zenbait egoeratan egonda  gauzak ezin duela okerrera egin, baina bizitzak  erakusten digu okerrera egitea beti dela posible. Txirrindularitzak okerrago egoteko bistan da oraindik tarte handia daukala, zeren txirrindularitzari begiratu ezkero ia-ia esan daiteke garai batekin alderatuta oparotasunean bizi garela: txirrindulariek inoiz baino gehiago kobratzen dute, txirrindulari kopuru handia dago, jarraitzaile kopuru izugarria dauka, talde profesional ondo egituratutakoak asko daude, beraz egoera ez da batere txarra. Taldeak desagertzen dira, baina, aldi berean, beste batzuk sortzen dira. Egia da txirrindularitzak inoiz izan duen izenik txarrena ere badaukala, eta halako kontraesan bat sortzen da hor. Oparotasuna bai, izen txarra ere bai. Izen txar hori iraganetik datorren zama bat da, baina une zailetan gertatzen den moduan, uste dut txirrindularitzak egoera latz hau aprobetxatu duela norabide egokia hartzeko, neurriak aldatuta, filosofia aldatuta (edo aldatzen ari dena behintzat)... Lehen esan bezala, egoera zailetan edo hondoa jotzen duzu edo aurrera egiten duzu, eta nire iritziz txirrindularitzak asmatu du edo asmatzen ari da aurrera egiten.

Izan diren polemika guztien inguruan, zergatik uste duzu dopinak txirrindularitzan beste edozein kiroletan baino oihartzun handiagoa duela?

Hor erantzun garbirik ez daukat, baino uste dut izan litekeela  gizartean dagoen aurreiritziarekin lotura duen  zerbait. Txirrindularitzan edo atletismoan, kirola norberaren gaitasun fisikoan bakarrik oinarrituta dagoenean, mundu guztiak ontzat ematen du zerbait hartu beharko dela mailarik onena emateko, edo jendeak normaltzat ematen duen mailatik gora ibiltzeko. Hori uste dut iraganetik datorren zerbait dela, jendeak ontzat eman eta horrela onartzen duena, inolako informazio, edo jakituria edo hausnarketarik egin gabe. Bestalde, beste kirol batzuek, nolabait ere arlo fisikoa eta taktiko-teknikoa jorratu behar den horietan, jendeari iruditzen zaio ona izateko beharbada fisikoa ez dela hain garrantzitsua, teknikak eta taktikak garrantzi handia duelako, esaterako futbolean edo saskibaloian. Aldi beran uste dut hori ere aurreiritzi bat dela, zeren futbola eta beste kirolak ere aldatu egin dira, eta denak dira gero eta fisikoagoak. Ronaldo oso ona da, batez ere, duen abiaduragatik, duen indarragatik, teknikoki ona izan arren. Messi ere hain ona da oso teknika ona daukalako, baina beste inor baino azkarragoa ere badelako, edo bere giharrek beste inorenak baino hobeto jasaten dutelako esfortzua. Beraz, hor ere dopinak badu bere eragina,eragin izugarria gainera. Baina jendearen aurreiritzian dago hor ez ote den beharrezkoa. Orduan, hor zerbait agertzen denean, beharbada jendeak uste du izen ona zikintzeko izan daitekeela, baino ez du bereganatzen informazio hori txirrindularitzan edo atletismoan bereganatzen duen bezala. Ez dakit hori den erantzun zuzena, baina erantzunetako bat izan daiteke, neronek nire bizitza pertsonalean eta kazetari adituekin  informazio ona eta benetakoa izanda, eztabaidatu izan dudalako futbolean dopina beharrezkoa den eta dopina izan den edo ez, eta mundu guztiak esan izan duelako ezezkoa. Gero denborak erakutsi du han ere izan, badela, eta nik orain ez dut inor salatuko oraindik badela esateko, baina izan daitekeela behintzat bai. Eta txirrindularitza adina kontrolatuko balituzte beste kirolak, uste dut han ere agertuko litzatekeela. Ez agertzearen arrazoia ez da beti izaten ez dagoenik, ez dela kontrolatzen baizik.

Horren harira, zuk uste duzu egun kirolek espektakulu izateko duten beharrak txirrindularitza dopinera eraman duela?

 

Ez. Kirolari batek ez du dopinera jotzen jendearengan pentsatuta, bere buruan ez dago inoiz espektakulua ematea. Kirolari batek dopinera edo beste edozein martingaletara jotzen du bere gabeziak onartzen ez dituen momentuan, edo bere bertuteak lortu nahi duen hori lortzeko nahikoa ez direnean. Aldamenean daukana menderatzeko gai ez denean, zerbait asmatu nahi du, eta jakiten badu badaudela zenbait bide, bide hori jorratuko du. Eta bide horietariko bat, noski, dopina da. Txirrindulari bat edo kirolari bat ez da dopatzen hiru mendate igotzeko, dopatzen baldin bada dopatzen da aurkaria baino azkarrago igotzeko, irabazteak dakarren onura lortu nahi duelako: dirua, onarpen soziala... Espektakulua ondorioz etortzen den zerbait da, hau da, kirolariek ez dute pentsatzen: “orain eraso bat joko dut jendea oso gustura jarriko delako”. Kirolariaren psikologian ez dago espektakulu hori berak sortu behar duenik. 

Zalegoak fidela izaten jarraitzen duela uste duzu?

Nik baietz uste dut. Beno, ustea baino gehiago, benetako arrazoi bat emateko datuetara jo beharko genuke. Azken urte hauetako telebista audientziek erakusten dute zalegoaren fideltasunak hor dirauela. Frantziako Tourra edo Giroa ikustea besterik ez dago. Gertatutako guztiak gizartearen ez-jarraitzaile kopuruan seguru aski etsipena eragingo du, edo bazterkeria beharbada, baina jarraitzaileen artean uste dut kopuruak ez duela behera egin.

Armstrongen aferaren inguruan berau biktima gisa definitu izan duzu. Zer dela eta?

Ez nuen horrela definitu. Eta hain justu ere idatzi nuen artikulua horretarako zen. Nik hor egin nuena kazetaritza joko bat izan zen, hau da, amu bat jarri, Armstrong biktima zela esanez, gero jendea azalpenera sar zedin. Azalpen hartan, argi eta garbi esaten nuen Armstrongek ez zuela biktimaren definizioa betetzen, egin nahi nuena zela garai batean ziklismoak zituen ezaugarrietan ñabardurak azaldu, jendeak uler zezan Armstrong zergatik dopatu izan zen. Eta esplikatu nahi nuen sistema berak,nolabait ere, protagonista guztiak harrapatzen zituela, eta handik kanpora ez zegoela ia txirrindularitzarik ere. Ezin zela sistematik kanpora ibili, ez ondo  ez gaizki. Bestalde, esan nahi nuen Armstrong ez dela errudun bakarra, denok ginela errudun. Neronen adibidea ere jarri nuen, berez dopina egin gabe ere nire filosofiaren baitan hura zegoelako, hau da, sistema hartako kide nintzelako argi eta garbi, nahiz eta ekintza bera ez egin. Orduan, biktima ez, erruduna da Armstrong, baina ez Armstrong bakarrik, sistemaren parte ginen ia %100a baizik.

Zuk uste duzu Armstrong errudun bakartzat hartu dela zazpi Tour irabazi zituelako?

Hori da. Eta nik Tourrik irabazi gabe Armstrongen adinako errua daukat, aukera izan banu, azken finean berdina egingo nukeelako. Nahiz eta azken erantzukizuna norberarena izan, sistemaren eragina eta indarra hain zen handia, handik ez zegoela ihesbiderik ere. Denok hartzen genuen onartutzat hura, eta ez zegoen hausnarketarik gainera zer zegoen ondo eta zer gaizki. Orduan, hausnarketa hori ez dagoenean,  norberak, eta 22 urterekin gutxiago, ez du jakiten erabakia zuzena edo okerra den. Hain bereganatua duenean egin beharrekoa hura dela eta mundu guztiak egiten duela, ez zaio iruditzen egiten ari den hori oker dagoenik. Eta badakit egungo gizartearen ikuspegitik begiratuta, eta batez ere pelotoiaren kanpotik begiratuta hori ulertzea ia ezinezkoa dela. Horregatik ulertzen dut jendearentzat oso ulergaitza dela 20 urte pasa eta gero orduko psikologia onartzea.

Txirrindularitzak antzina zuen xarma berreskuratzeko aukerarik ikusten al duzu?

Nik uste dut egungo txirrindularitza antzinakoaren oso parekoa dela, eta karrerak ikusi besterik ez dago. Edozeinek azterketa serio bat egingo balu, eta irudiak horren lekuko, garai bateko antzekotasun gehiago dauka duela 20 urtekoak baino. Nolabait txirrindularitzaren garai iluna hartuko bagenu, eta lasterketen bilakaera ikusi, eta egungo txirrindularitzaren bilakaera ikusi, askoz ere antz gehiago dauka 1970eko txirrindularitzarena 1990koarena baino. Ikuskizunean iraganera jo du, baina orain, orduan bezala, benetako txapeldunak benetakoak dira eta ez direnak ere bistan gelditzen dira. Garai ilun horretan dena askoz ere nahasiagoan ibili da, berezko izugarririk ez zuenak ere, laguntza artifizialak direla medio, txapeldun handien parera iritsi direlako. Horrela, nahasiago geratu da nor zen benetako txapelduna eta nor ez.

Gaiz zertxobait aldatuz, txirrindularitza utzi ostean kazetaritzaren munduan murgildu zinen. Zergatik erabaki zenuen alor honetan sartzea?

Ez nuen erabaki. Sortutako aukera baten bidea jorratzen hasi eta hari segitzea, besterik ez zen izan. Ni ez nintzen zer egingo nuen pentsatzen hasi. “Ikasi egin behar diat” esan nion nire buruari. Banuen ikasteko aukera urte pare batean, eta hizkuntzak ikasten hasi nintzen, eta informatika kurtso batera ere apuntatu nintzen. Biderik errazena edo naturalena txirrindularitzan jarraitzea zenez entrenatzaile eta zuzendari izateko titulua atera nuen Madrilen, eta bide hori jorratzen hasi nintzen, baina, aldi berean, komunikazioaren aukera sortu zitzaidan, nahigabean esan liteke. Horrela, kazetaritzak eman zidan aukera hori segi eta bide horretatik segitzea besterik ez dut egin, ez zen aldez aurretik erabakita nuen zerbait izan. Egia esan, ikaragarri gustatzen zait egiten dudana, eta ikasten ari naiz oraindik, prozesu horretan nago, eta uste dut oraindik erronkak baditudala.  Kazetaritzaren mundua, komunikazioarena bereziki, oso kitzikagarria eta motibagarria egiten zait.

Kazetaritzan baduzu erreferentzia gisa izan duzun pertsonarik?

Irratigintzan eman ditudan urteetan, uste dut adibide edo eredu bat izan dudala, Joxe Mari Apaolaza. Nik uste Joxe Mari euskal irratigintzan eta euskal kazetaritzan dagoen eredu eta adibiderik onena dela, duen kirolaren ezagutzagatik, narraziorako ahots aparta daukalako, euskara bikaina daukalako, egiten dituen lotura, intonazio eta bestelakoak ere eredugarriak direlako... Arrazoi askogatik bera izan da nire eredua. Ez du esan nahi imitatu dudanik, baina bai izan dela aintzakotzat gehien hartu dudan adibidea. Idazkerarako eta abar, beste era batera jorratu dut, nolabait literatura dezente irakurrita eta abar. Telebistan, aurkezletzan, denetarik ikusten dut. Nazioarteko erreferentzia bat ez, baina nazioarteko telebista eta aurkezleak ikusten ditut. Batez ere, uste dut aurkezle batek transmititu behar duela hitz sinple eta mezu ulerkorrekin halako patxada eta sinesgarritasun bat. Nire aburuz, patxada behintzat oso garrantzitsua da, hau da, tonu egokia mantentzea, inor builaka ez aritzea, albiste bat ematerakoan ez asaldatzea... Nire ustez hori da eredua, sinplea eta eraginkorra izatea.

Lan ugari egin dituzu urte hauetan zehar: esatari lana, txirrindularitzaren inguruko datu-bilketa, aurkezlea gaur-egunen...lan horien artean baduzu kuttunik?

 

Bizitzan bezala gertatzen zait kazetaritzan. Gauza asko gustatzen zaizkit: irakurtzea, kirola, bidaiatzea, argazkilaritza, idaztea... kazetaritzan ere berdin: irratigintza asko gustatzen zait, idaztea ikaragarri gustatzen zait eta aurkeztea ere oso gogoko dut, ez kamerak ematen duen protagonismoagatik, baizik eta  telebistan sortzen den magia horrengatik. Denak gustatzen zaizkit, edozein gauza egiten dut gustura. Nahiko moldaerraza naiz, edozein egoeratan topatzen dut lanean aritzeko motibazioa eta pozik egoteko arrazoiren bat.  


Txirrindularitzari buruzko datu baseari dagokionez, esfortzu handia suposatuko zizun ezta?

Nolabait ni egiten hasi nintzen formakuntza horretan datu-basea zegoen. Datu-basea eta informatika mundua 90. hamarkada erdian sortua zen, eta ni komunikazioaren munduan ari nintzenez nik nire buruari bai hori esan niola, hau da, ni aditu paperean saltzen zidaten Euskadi Irratian, baina orduan beste izen handi batzuk zeuden eginkizun horretan: Lejarretatarrak, etab. Xabier Usabiaga zein zen inork ez zuen jakingo bere palmaresagatik eta egin nuenagatik. Beraz, jendeak nik esandakoa kontuan har zezan zerbait gehiago behar nuen, ez irudia eta izena, baizik eta edukia. Eta edukia lantzen hasi nintzenean datu-basearen aukera ikusi nuen. Nik datu-base bat banuen buruan, beti izan naizelako zalea datuetara, baina informatikak aukera hori eman zidanez, uste dut oso makulu ona zela nor zer zen esatea, nork zer egin zuen, etab. Lan izugarria egin eta  gero lortu nuen lortu dudana.

Euskarri gisa zein duzu nahiago, telebista ala irratia?

Irratia gehiago jarraitzen dut. Irudiak oso onak badira, irudien mezua oso garbia da, baina beste askotan irudiak ez dira oso esanguratsuak. Adibidez, parlamentu baten barruko irudi batek ez du gauza handirik adierazten, parlamentu barruan  eztabaida sutsurik edo ez bada. Esan beharra daukat ni gehiago naizela edukizalea itxurazalea baino. Eta edukirako, irratia nahiago.

Hortaz, zure aburuz irudi batek ez du mila hitz baino gehiagoko baliorik?

Ez, irudi guztiek ez dute mila hitzek baino gehiago adierazten. Irudi oso onak beharbada bai, ze irudi batzuk ez dute hitzik behar, baina beste irudi askok mila hitzetik gora behar dute.

Komunikatzeko erraztasuna betidanik izan duzu?

Nik ez dut nire burua horrela ikusten. Kanpotik mezu hori helarazten didate, baina nik ez dut horrela denik ikusten. Norbaitek zerbait azaldu nahi duenean modu sinplean azaltzen badu edozeinek komunikatzen du ondo. Umetan horrelakoa nintzen edo ez? Eskolan egiten nituen lanak oso komunikazio onekoak ziren edo ez? Ez dakit. Beharbada gerora hori landu dudanez, agian ikasi egin dut eta abar. Nik prozesu oso naturala ikusten dut, ez dut izugarrizko ahaleginik egiten gauzak ongi komunikatzeko. Nahiko berezkoa, edo naturala, edo bere kasa ateratzen dena bezala ikusten dut. Ez dut uste esfortzu handirik ikusten egiten dudana egiteko.

EITBren etorkizuna zelan ikusten duzu?

Nire ustez EITBren etorkizuna baikorra da. Murrizketak direla eta ez dakit zein norabide hartuko duen, baina nik sinesten dut euskarazko komunikazio publiko batean. Baliabideak behar bezala erabilita, jendea behar bezala motibatuta, badago euskaraz albisteak kontsumitu nahi duen jenderik. Behar badela gainera. Uste dut EITBk ez komunikazioan bakarrik, baizik eta hizkuntzari ere laguntza handia eman liezaiokeela, eta laguntza hori eman behar diola. Agintarien lehentasunetako batek hori beharko luke, informazioa euskaraz hobestea, eta herri batek bere hizkuntzan munduaren berri jasotzea. Hausnarketa hori uste dut eginda dagoela, eta apustu hori egitekotan direla. Hortaz, EITBren etorkizunaren inguruan baikorra naiz.

Euskarak  uste duzu komunikabideetan paper garrantzitsua joka dezakeela?

Jokatu beharko luke, eta uste dut agintariek horren aldeko apustua egin beharko luketela. Baina ez soilik agintariek. Horren inguruan hipokresia pixka bat badago gizartean. Arazoak daudenean autokritika egin ordez besteei botatzen diegu errua. Nik uste dut gizarteak berak ere hasi behar duela euskarazko produktuak gehiago kontsumitzen. Batak bestea ekarriko du. Kontsumitzen bada, apustua ere argiagoa izango da; apustua egiten bada, kontsumitzaileak ere errazago etorriko dira. Oiloa eta arrautzaren dilemaren antzeko zerbait gertatzen da. Denok jarri behar dugu, bakoitzak bere aldetik, bere aletxoa, honek aurrera egin dezan. Fideltasuna oso garrantzitsua da, euskal  munduak aurrera egin badu eta oztopo guztiak gainditu baditu horregatik izan baita, batzuetan euskarak edo euskal munduak eman duen  maila ez punta puntakoa izanagatik ere halako fideltasun bat izan delako.  

Orain dela gutxi Euskadi galdezka saioan aurkezle lanetan hasi zara. Programa honek zer eskaintzen dio ikuslegoari?

Protagonista izateko zuzeneko aukera, kazetari izateko aukera. Bestela, herriari informazioa iristen zaio, baina beti kazetariaren galbaetik pasata, eta kasu honetan galbae hori desagertu egiten da. Kazetaria ez da protagonista, herritarrak baizik.  Denok kalean ditugun kritikak eta galderak galdetzeko aukera ematen die. Aukera hori 30 herritarrek dute, baina 30 herritarren ordezkaritza uste dut badela gizartean dagoenaren ordezkaritza bat. Uste dut aukera oso ona dela, eta formula ere egokia dela jendeak zuzenean, inoren filtrorik gabe, informazioa zuzenean eskatu eta jasotzeko.

Amaitzeko, galdera erretoriko bat: etorkizunerako baduzu proiekturik buruan?

Ez. Egia esan, eta zorionez, lan dezente daukat, eta batzuetan akaso pentsatu beharko nuke etorkizunean nora joan nahi  dudan, baina orain arte sortu zaizkidan aukerak jorratu eta uste dut bide onetik nabilela. Akaso,orain arte bezala,  bizitzak bidegurutze esturen batean jartzen badit hausnartu beharko dut nora joan beharko dudan, eta orduan beharbada hausnartuko dut. Neurri batean ez da ona, baina eguneroko gurpilean murgilduta  nabilenez, gurpil horri eragin eta hortik jarraituko dut, aparteko proiektu edo egitasmo handirik gabe. 

ALTSASU, EUSKALDUNA?

Blogari hasiera emateko gaiak pentsatzen ari nintzela, aproposa iruditu zitzaidan lehenengo sarrera Altsasun euskarak bizi duen egoeraz hitz egitea, nire egunerokotasunarekin lotura estua duelako eta gai honen inguruko hainbat aspektu oso esanguratsuak direla uste dudalako.

Lehenik eta behin, gustatuko litzaidake Altsasuko euskalkiari aipamen labur bat egitea. Altsasuko hizkera  zubi-euskalki bezala da ezaguna, aldaera desberdinen ezaugarriak biltzen dituelako. Horretaz landa, berezkoak dituen ezaugarriak ere baditu, bai sintaktikoki, bai lexikoki, baita aditzari dagokionez ere. Hala ere, jadanik ez du hiztunik, generazioetan barrena bere erabilera agortu egin da. Galera hori justifikatu nahian, herritar askok maiz esaten dute frankismoak herria gogor jo zuela, eta pentsaezina zela euskaraz jardutea. Beste batzuek errua duela hamarkada batzuk iritsitako etorkinei botatzen diete, esanez herri barruko harremanak asko erdaldundu zirela haiek etorri zirenetik. Nire ustez, sasi-argudio horiek ez dute inondik inora euskalkiaren galera justifikatzen. Frankismoaren eragina , gehiago edo gutxiago, euskal lurralde osoan pairatu zen, eta horrek ez zuen halabeharrez euskalkien galerarik ekarri. Gainera, hobena kanpokoei botatzea aitzakia oso merkea iruditzen zait. Gal ahal daiteke euskalki bat berau erabiltzen dutenen artean erabiltzen bada? 

 

                                                                                                         

Arazoa gure birraitonen generazioan hasi zen. Generazio horretan hasi zen euskararen erabilerarekiko mentalitatea aldatzen. Belaunaldi horrek bere gurasoengandik euskalkiaren lekukoa jaso zuen, baina lekuko hori kasu gehienetan ez zen iritsi gure aiton-amonen gizaldira. Mentalitate aldaketa horrek herriko giroa nabari erdaldundu zuen, eta kasu askotan euskararen erabilera, eta noski, euskalkiarena alde batera utzi zen. Bazeuden kasuak non gurasoek hemengo euskalkia jakinda alaba batek euskalkiaz mintzatzen bazekien eta besteak ez. Nire ustez, puntu honetantxe dago egungo egoeraren aitzindari zuzena.

Euskarak Altsasun azken urteotan izandako bilakaerari dagokionez, esan daiteke euskaldunon kopuruak gora egin duela: 1990ean biztanleriaren %13,5ak zekien euskaraz mintzatzen;  azken 20 urteetan kopuruak %12 inguruko igoera izan du, biztanleriaren %25a da euskalduna. Hortaz, gorakada benetan handia izan da, eta nabaria izan da Iñigo Haritza Ikastolak zein euskararen aldeko kolektibo desberdinek (AEK, Altsasuko Kima Euskara Taldea...)  egindako ahalegina.

Baina egungo egoera ez da dirudien bezain positiboa. Are gehiago, esango nuke egoera larritzeko modukoa dela. Honako datu honek ezin hobeki islatzen du egun Altsasuko karriketan euskarak bizi duen egoera: 1990ean euskararen kale-erabilera %5,3 zelarik, egungo kale-erabilera %8,5ekoa da. Hau da, azken 20 urteetan euskararen kale-erabilerak %3ko igoera izan du. Zein da arazoa? Euskaldunen kopuruak %12ko igoera izan duen arren kale erabileraren igoera oso eskasa izan dela (%3 inguru). Eta noski, biztanleriaren %25a euskalduna izaki soilik %8,5ak erabiltzen duela egunerokotasunean.

 

Esandakoa esanda, garbi baino garbiago dago jendeak euskara jakinda ez duela erabiltzen. Eta orduan denoi galdera berdina datorkigu burura: ZERGATIK? Galdera horri erantzuterakoan ohikoena giltzarria ohitura faltan dagoela esatea da, alegia, jende askok ez duela euskaraz hitz egiten gurasoek, bikoteak, lagunek euskaraz ez dakitelako, eta orduan erdaraz egitea ohitura bilakatzen delako. Dena den, niri erantzun hori hankamotza iruditzen zait, ohitura falta ez delako nahikoa euskaldunen artean euskaraz ez jarduteko. Edo, behintzat, ohitura falta horren atzean sakonagoa den zerbait dagoela uste dut, ohitura falta hori sorrarazten duena.

Nire aburuz, jendeak ez daki euskaraz bere sentimenduak transmititzen, egunerokotasunean bere emozioak plazaratzeko erdara erabiltzen du. Horretan datza lehentxeago aipatu dudan sakoneko arrazoi hori. Jendea gai da euskaraz hitz egiteko, baina erdarak ematen dion espresibitate gaitasunik ez du euskarak. Oso hedatuta daude “euskarak ez du balio haserrealdi batean pentsatzen duzuna adierazteko” edota “euskarazko biraoek ez dute gaztelaniazkoek duten gogortasunik” bezalako esaldiak, eta oso ongi islatzen dute arestian esan dudana. Bai, badakit esan dudana esatea oso erraza dela, eta familia erdalduna izanda euskaraz zure emozioak transmititzea ez dela horren erraza, egunerokotasunaren oinarririk ez dagoelako. Baina lerro pare bat lehenago aipatutako esaldiak familia euskaldunekoak diren pertsonek ere esanak dira.

Behin hori esanda, adinaren arabera  egiten den erabileraren inguruan badaude atentzioa deitzen didaten zenbait aspektu. Alde batetik, oso esanguratsua deritzot gazteen erdiak baino gehiagok euskara jakinda soilik %6,4ak erabiltzen duela. Egia da hirugarren adineko biztanleek are eta gutxiago erabiltzen dutela euskara, baina horren arrazoia oso sinplea da: oso gutxik dakite euskaraz mintzatzen. Euskaraz dakien adin tarterik nagusiena gazteena da, eta hala ere erabilerari dagokionez hirugarrena da, ume eta helduen atzetik eta agureen aurretik. Bestalde, arreta deitu dit ikusteak solasaldietan umeak badaude euskaraz gehiago hitz egiten dela: umeek parte hartzen ez duten solasaldien %5a euskaraz izanda, umeek parte hartuta kopuru horrek %13 ingurura egiten du gora. %8ko igoera. Gainera, matrikulazioen %75ak D ereduari dagozkio. Azken bi datu horiek garbi adierazten dute  umeen etorkizuna euskalduna izatea nahi dela. Agian jadanik gure generazioek zer eginik ez dutela pentsatzen dutelako, eta hurrengo generazioek aurrekoek egindako arazoak errepika ez ditzaten nahi delako. 

 Nik uste dudana zera da, konponbidearen gakoa hezkuntzan dagoela. Hezkuntza zentroek gai izan behar dute euskaraz espresatzen gai izango diren pertsonak sortzeko. Horretarako, egituraketa sakon bat egin beharko da, egun euskararen inguruan egiten denetik haratago joango dena. Txiki txikitatik haurrei irakatsi behar zaie euskara erdara bezain baliozkoa dela sentimenduak eta egunerokotasunaren parte diren sentsazioak adierazteko.Uste dut soilik horrela lortu ahal dela epe ertainean Altsasuko karrikak euskaraz betetzea. 

 

Azkenik, eta izenburuan dagoen galderari erantzunez, uste dut Altsasuko herria EZ dela euskalduna. Eta “euskaldun” hitzarekin ez dut esan nahi euskal herritar sentitzea, baizik eta euskara jakin, eta beronez mintzatzea. Aldarrikapenak egiterakoan ahoa euskarazko esaldiekin betetzen dugu, harrotasunez, gailentasun sentsazio batekin.“Euskaraz bizi nahi dut” esaten dugu, eta hori aldarrikatzeko badirudi mendiak mugitzeko gai garela. Baina egunerokotasunean, hizkuntza baten biziraupena benetan sustatzen denean (are gehiago hizkuntza gutxitu batez ari bagara), labankada sartzen diogu euskarari.  Eta ez dut artikulu hau amaitu nahi esan gabe nik ere erdaraz ugaritan egiten dudala; familia kenduta herrian ditudan gainontzeko harremanekin erdaraz egiten dut.

Behin erruduntasuna nork bere gain hartuta, konponbideak bilatu behar ditugu. Benetako konponbideak, hezkuntza oinarri izanen dutenak.